Ko e Tupu'anga 'o Fīnau 'Ulukālala
Fīnau 'Ulukālala 1
|
|
Fīnau 'Ulukālala 1 mei Tafa'aki
|
Ko e tā fakatātā 'a Piron, ko e tangata Lekooti ʻAati ʻi he vaka Falanisē ko e "Recherche", ʻi he 1793.
'Oku tauhi e 'ata ni 'i he Archives nationales de France 'i Falanisē.
Ko e ʻata mei he tohi ko e "The Voyage of Bruni d’Entrecasteaux 1791-1794", 2018,
mei hono Vahe 17: Tongans in 1793, ko e ngāue 'a Phyllis Herda mo Browen Douglas.
|
Ko Fīnau 'Ulukālalá, ko e foha 'o Tuituiohu mo Tūfui Lātūfu'ipeka.
Ko Tuituiohú ko e foha 'o Mataeleha'amea TK4 mo Talaumote'emoa, ko e 'ofefine 'o Luanilahi, 'a ia ko e fuofua Luani ia, Luani 1.
Ko e tupu'anga 'o Tuituiohú 'oku tauhi ia 'i he tohi hohoko ko e Tuputupulefanuá, 'i he konga ki he Tu'ikanokupolu, 'i he kupu kia Mataeleha'amea TK4.
Ko Tūfui Lātūfu'ipeka ko e 'ofefine 'o Lātūnipulu'iteafua Tu'ilakepa mo Lēteleovava'ulahi, ko e 'ofefine 'o Lolomana'ia Tu'i'āfitu mo Tupoule'ota.
Ko e Tu'i'āfitú ko e hako ia 'o Lolomāna'ia, ko e foha 'o Laufilitonga, ko e foha 'o Puipuifatu TT26.
Na’e manako 'a Laufilitonga ‘i Vava’u pea hiki ia ‘o nofo ai. ‘Oku pehe ko e fuofua 'eiki ia 'o Vava'ulahí.
Ne hoko ia ko e mālohinga ia 'o Fīnau 'Ulukālala 'i Vava'ulahí he ko e fa'ee 'a Tūfui Lātūfu'ipeka,
ko e tama 'a Lēteleovava'ulahi, ko e 'ofefine 'o Lolomāna'ia Tu'i'āfitu.
Ko e fakafuofua ko e to'utangata nai ia 'e 6 ‘a Lolomana’ia Tu’i’afitu mei a Puipuifatu TT26.
Ko Tūfui Lātūfu'ipeka, fa'ē 'a Fīnau 'Ulukālala, ko e fakamatala 'oku ma'u ki ai, ko e ta'okete, tamai taha ia 'o e Tamahā ko Lātūfu'ipeká.
‘Oku fa’a feto’oaki ‘a Tūfui Lātūfu’ipeka mo e Tamahā ko Lātūfu’ipeká ka ko e ongo fefine kehekehe.
‘Oku ‘ikai mahino pe koe hā ne ui ai ‘a Tūfui ko Tūfui Lātūfu’ipeká. ‘Oku mahino pe foki ‘a e tu’unga ‘eiki ‘o e Tamahā ko Lātūfu’ipeká.
Tau fifili ai pe ko e tauhingoa pe ‘a e Tamahaá ki hono ta’oketé?
Pe na'e fakafe’ao mo tauhi pe ‘a Tūfui ki hono tehiná ‘o toki ui ai pe ia ko Tūfui Lātūfu’ipeká?
‘Oku ‘ikai lolotonga ma’u ha fakamatala pau ki ai.
Ko e tuonga'ane tamai taha 'o Tūfūi Lātūfu'ipeka mo e Tamahā ko Lātūfuʻipeká ko Tūkai, ʻoku tupufakaholo mei ai ʻa Tuʻilakepa mo Fakatoufifitá.
Ko Fīnau 'Ulukālalá 'oku pehē na'e 'ave kei talavou pe ki Fisi ke 'alu o ako tau ai.
Pea 'oku pehe ko e tupu'anga ia 'o e hingoa 'Ulukālalá ko e ma'u mei hono ui 'e he kau Fisi 'a Fīnau ko "Uruqororo"
(vakai'i e fo'i lea ki he kau Fisi pe 'oku tonu), tokua ko 'ene 'oho ta'e'uto holo pe 'o hapo noa 'ia e 'ulu 'o e kau taú.
Ka 'i he'etau vakai ki he hisitoliá te tau pehee pe na'e ola lelei 'a e ako tau 'a e kau Fisí he na'e iku 'o hoko 'a Fīnau 'Ulukālala ko e to'a fīta'a mo fakamanavahē.
Na'e pekia 'a Fīnau 'Ulukālala 'i Tongatapu pea fakatoka 'i Vakataumai, 'i Ma'ufanga. Ko ia 'oku 'iloa ai ko 'Ulukalala Ma'ufanga.
'I he toenga 'o e tohi hohoko ni 'oku ui pe 'a Fīnau 'Ulukālala ko Fīnau 'Ulukālala 1 pe Fīnau 'Ulukālala Ma'ufanga ke fakakehekehe'i ia mei he kau 'Ulukālala ne hoko hifo mei ai.
Koe Fakatātā ki he Tupu'anga 'o Fīnau 'Ulukālalá |
'Oku hokohoko atu pe hono fekumi, tānaki mo e fakafehoanaki 'o e ngaahi ma'ungatalá.
Ko e Fanau 'a Fīnau 'Ulukālala 1
Ko e ngaahi hingoa eni e niʻihi kuo lava tānakí.
'Oku 'ikai ma'u ha fakamatala pau pe ko e fānaú kotoa ia, pe ha fakamatala pau ki honau fakahokohoko fakakātoá.
'Oku kehekehe mo e ngaahi fakamatala 'oku hā i he ngaahi tohi hohokó.
ʻOku hokohoko atu pe ʻa e fekumí, fakafehoanakí mo e tānaki mai e ngaahi ma'ungatalá.
1. Fangupō'o'otuamu'a Fīnau 'Ulukālala 2
Ko 'ene fa'eé ko 'Ulukilupetea, ko e 'ofefine 'o Ngalumotutulu.
Ko Ngalumotutulu ko e foha 'o Ma'afuotu'itonga TK6 mo Ate.
Pea ko e fa'eé 'a 'Ulukilupeteá ko Siulua, ko e 'ofefine 'o Malupō Haveapava Pōlaufaivaka mo Nanasi Lofanga.
2. Fīnau Fisi
Ko 'ene fa'eé ko Adi Mekemeke, ko e 'ofefine 'o e Tu'i Onó mei he motu ko Onó ʻi Fisi.
3. Tupoutu'a (f)
Ko ‘ene fa’eé ko Mafimatapoko, ko e ‘ofefine ‘o Faletolu, ko e hako ʻo Tu’uhetoka, mo Ikanāmoe, ko e ‘ofefine ‘o Ate mo Haveahea, ko e hako ‘o e Tu’iha’anganá.
Ko Ikanāmoe, ko e tuofefine ‘o Ngalumotutulu, na’ana fa’ē taha kia Ate, kae tamai ‘a Ikanāmoe kia Haveahea, pea tamai ‘a Ngalumotutulu kia Ma’afu’otu’itonga TK6.
Na’e hoko pe ‘a Ikanāmoe ko e fakalahi ‘o e fānau ‘a Ma’afu’otu’itonga.
4. Tupouniua
5. Lolohea Tonga (f)
Ko 'ena fa'eé ko Fehi'a, ko e 'ofefine 'o Fuimāono mei Niua.
6. Popua
7. Lualala
8. Lolohea Loholoho Tuita
Ko 'ena fa'eé ko Adi Vuturongo, ko e 'ofefine 'o 'Uruilakeba Roko Sau mei Fisi.
9. Fifitaloa (f)
Ko 'ene fa'eé ko Tamutamu, ko e 'ofefine 'o Fuatakifolaha TH14 mo Fiapō (Fialaukau), 'ofefine 'o Talakiha'amoa 'Akauola 'o Taunga.
10. Mohetonuhefa'e
Ko 'ene fa'eé ko Haveatunguamata'uli
11. Tupou Okoa (f)
12. Lōfitu (f)
13. Tonga (f)
14. Longolongofolau (f)
Nouti mo e Ma'ungatala:
* Ko e fakaʻotuʻotu ʻo e fānaú ʻoku ngāue ʻaki ʻi he tohi hohokó nií, ko e fakaʻotuʻotu pe ia ʻa e tohi hohokó ni.
ʻOku makatuʻunga ia ʻi he feinga ʻa e tohi hohokó ni ke lekonisaile ʻa e ngaahi fakamatalá.
Ko e fakatātā ʻe taha ki ai, ko Tupoutuʻa ʻoku mahino ko e ʻofefine lahi ia ʻo Fīnau ʻUlukālalá, ka ʻoku faʻa fakalau ʻa Tupoutuʻa ia ʻi he ʻosi hono fakalau kotoa ʻo e fānau tangatá.
ʻOku ʻi ai e fifili makehe pe ia pe ko e founga maheni nai pe ia mei muʻa ke ʻuluaki fakalau e fānau tangatá.
Kae lolotonga iá, ʻoku ʻi ai e fakamatala ia ki he tuofefine faʻe taha ʻo Tupouniua ko Lolohea Tonga kuo tānaki mo ia ki he tohi hohokó ni.
Pea ka fakalau ʻa Tupouniua ia ʻi ʻolunga fakataha mo hono tuofefine ko Lolohea Tongá, he naʻá na faʻē taha, ʻe lahi leva ʻa Lolohea Tonga ia ʻia Tupoutuʻa.
Ko ia ʻoku ʻave ai ʻa Tupoutuʻa ʻi he tohi hohokó ni ʻo fika 3.
Kaekehe ko e anga ʻo e nofó, ʻoku tatau ai pe ia pe naʻe fika fiha, ka ko e ʻofefine lahi iá.
Ko e ngaahi maʻungatala ki he ngaahi fakaʻotuʻotu kehekehe kuo aʻu ki ai ʻa e vakaí ʻoku hoko haké.
* Tohi 'a Losaline Fatafehí, ki mu'a 'i he 1900, peesi 27. Fakalau ʻa e fānau ʻe toko 7 ko ʻUlukālala, Fīnaufisi, Tupouniua, Lualala, Lolohea (Loholoho), Mohetonu mo Tupoutuʻa.
* Tohi 'a Veikuné, ki mu'a he 1900, peesi 16. Fakalau ʻa e toko 6 ko ʻUlukālala, Naufisi, Tupouniua, Loholoho (Lolohea), Mohetonu, Tupoutuʻa.
* Tohi 'a Suli Afú, 1900, peesi 26. Fakalau ʻa e toko 7 ko ʻUlukālala, Tupouniua, Fīnaufisi, Lualala, Lolohea (Loholoho), Mohetonu mo Tupoutuʻa.
* Tohi ‘a Fohe Ma’afutakinimá, 1903, peesi 166. Fakalau ʻa e toko 7 ko ʻUlukālala, Fīnaufisi, Tupouniua, Lualala, Lolohea (Loholoho), Mohetonu mo Tupoutuʻa.
* Tohi ʻa Afukaipoʻuli Hansen, peesi 141. Fakalau ʻa e toko 8 ko ʻUlukālala ʻi Feletoa, Fīnaufisi, Tupouniua, Lualala, Lolohea Loholoho naʻe Tuita, Mohetonu, Tupoutuʻa mo Fifitaloa.
* Tohi Fakamanatu ʻo e Ngaahi Meʻá, Foliō ʻo Haʻa Tuʻí, peesi 194. Fakalau ʻa e toko 8 ko ʻUlukālala, Tupouniua, Fīnaufisi, Lualala, Lolohea (Loholoho), Mohetonu, Tupoutuʻa mo Fifitaloa.
* Tohi Hohoko 'a Sue Veikoso ko e Hako 'o Tupoutu'a.
* 'Oku hokohoko atu pe fekumi ki he fānaú mo 'enau ngaahi fa'eé.
Ko Fangupō'o'otuamu'a Fīnau 'Ulukālala 2
Ko e foha 'o Finau 'Ulukālala 1
Ko Fangupō'o'otuamu'a Fīnau 'Ulukālala 2 na'e hili 'ene pekia pea fakatoka 'i Feletoa. Ko ia 'oku 'iloa ai ko 'Ulukālala Feletoa. Ka 'oku toe 'iloa pe ko 'Ulukālala Fangupō pe ko Fīnau 'Ulukālala 2.
Ko e fanau 'a Fīnau 'Ulukālala 2 ko:
1. Moengāngongo 'Ulukālala 3
2. Halaevalu Moheofo
Ko 'ena fa'eé ko Lāpulou, ko e 'ofefine 'o Tongamana mo Siumafua'uta TTF7. Ko Tongamaná ko e foha 'o Tupoulahimu'a (Tupou'uli) TK7 pea mo Lupemeitakui.
Ko Siumafua'uta TTF7 ko e 'ofefine 'o Tu'ipulotu'ilangitu'oteau TT35 mo Laumanukilupe.
3. Fangapulotu
4. Tuapasi 'Ulukālala 4
5. Vaimoana
Ko 'enau fa'eé ko Fatafehi Ongo'alupe, ko e fokonofo 'o Lāpulou. Ko Fatafehi Ongo'alupé ko e 'ofefine 'o Talaumokafoa mo Fusipalapangai.
Ko Talaumokafoá ko e foha 'o Tu'ipulotu'ilangitu'oteau TT35 mo Laumanukilupe. Ko Fusipalapangaí ko e 'ofefine 'o Matahauni, ko e foha 'o Mataelemuluvala mo 'Ulufitu.
6. Moala'ila
7. 'Eliesa Kisikisi
Ko 'ena fa'eé ko Toekava'aehau, ko e 'ofefine 'o Fetuani 'o Tu'anekivale.
8. Tokiukamea
Na'e pekia kei si'i. Ko 'ene fa'eé ko Fakatoumafi Sūlia (Mafihape), ko e 'ofefine 'o Tu'ipulotu Matāpule mo 'Atuohakautapu.
Ko Tu'ipulotu Matāpule ko e foha 'o Mumui Mapatongia'amanu TK13 mo Toa, 'ofefine 'o Vave.
Ko 'Atuohakautapu ko e 'ofefine 'o Tu'ihalafatai TK9 mo Filoimanuma'a, 'ofefine 'o Vuna TK5 mo 'Otuangū.
Na'e pekia valevale 'a Tokiukamea fe'unga mo hono puke 'o Will Mariner, pea foaki 'e Fangupō 'Ulukālala 2 'a Will Mariner maʻa Mafihape ke ne fakahingoa mo ohi, pea ne fakahingoa pē ko Tokiukamea.
9. To'omailangi
'Oku 'ikai ma'u ha hingoa ki he'ene fa'eé. 'Oku hā e fakamatala kia To'omailangi na'e pekia 'i hono ta'u 6 pe 7, ki mu'a si'i pe pea pekia 'a Fangupō 'Ulukālalá.
Ko hono fua holo ʻo Toʻomailangí naʻe tupu ai e hingoa ko e Holemahaeuaʻilotoneiafu.
Ko Fīnau 'Ulukālala mo 'ene Konga Kaú mei he Faiva ko e "The Boy Chief of Tonga", 1978.
Ko Tu'iniua Tuita 'oku me'a 'i lotomālié pea ko ia na'á ne fakafofonga 'a Fīnau 'Ulukālalá 'i he faivá ni.
Ko e konga kau leva 'a 'Ulukālalá na'e kau ai 'a e kau to'a mei he Tau Malu'i Fonuá mo e Potungāue Polisi 'o Tongá.
'Oku 'ikai hā 'i he 'atá ni 'a Taniela Pātea Manu, ko ia na'á ne fakafofonga 'a Moengāngongó.
'Oku 'oatu e fakamālō kia Lui Tonga 'i hono vahevahe mai 'o e 'ata faka'ofo'ofá ni. Ko Lui Tonga 'oku hā 'i he tuliki to'omata'u ki mui 'o e 'atá ni.
Pehē 'e Lui Tonga ko e matāfanga eni 'o 'Oholeí pea ko e konga eni 'o e faivá ne nau 'eti ai hono fakatū'uta mai 'o e konga kaú ki Tongatapú.
Na'e uike 'e taha kakato hono feinga ke ma'u e konga kehekehe 'o e fakatū'uta 'a e konga kaú, ko e tali ke mamaha e tahí ka nau fokotu'utu'u mo e kau hulu faivá ki 'ulu'ulu.
Ka na'e lahi ange hono toe tā mai 'e he peaú kinautolu mo e kau hulu faivá ki utá, pea kuo pau ai pe ke nau toe fokotu'utu'u fo'ou atu.
|
Nouti mo e Ma'ungatala:
* Tohi 'a Suli Afu, 1900, peesi 26. Fakalau ʻa e fānau ʻe toko 5 ko Halaevalu mo Moengāngongo; Tuapasi, Vaimoana mo Fangapulotu.
* Ko e Ta'u e Teau, EEV Collocott, 1920, peesi 43. Lave kia Tokiukamea.
* Ko e Ta'u e Teau, EEV Collocott, 1920, peesi 55. Lave kia To'omailangi.
* 'Initaviu 'o Siaosi Lātūnipulu 'Unga ne fakahoko 'e Tevita Uatahausi mo Kalolaine Mapa lolotonga 'e na faifatongia 'i he Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sīsū Kalaisi mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, 1973
* 'Initaviu 'o Viliami Telefoni Tangaloa ne fakahoko 'e Tevita Uatahausi mo Kalolaine Mapa lolotonga 'e na faifatongia 'i he Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sīsū Kalaisi mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, 1974
* 'Initaviu 'o 'Anita Tu'ipulotu Funaki ne fakahoko 'e Tevita Uatahausi mo Kalolaine Mapa lolotonga 'e na faifatongia 'i he Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sīsū Kalaisi mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, 1976
* Saati Laine 'o Pauliasi Taumoepeau ne fokotu'utu'u 'e Tevita Uatahausi mo Kalolaine Mapa lolotonga 'e na faifatongia 'i he Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sīsū Kalaisi mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, 1980
* Saati Laine 'o Willis Lui 'Unga 1981 ne fokotu'utu'u 'e Tevita Uatahausi mo Kalolaine Mapa lolotonga 'e na faifatongia 'i he Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sīsū Kalaisi mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, 1981
Ko Moengāngongo 'Ulukālala 3
Koe Foha 'o Fīnau 'Ulukālala 2
Koe fanau 'a Moengāngongo 'Ulukālala 3 ko:
1. Ko Zekesoni Viliami Pupunu
'Oku 'ikai ma'u ha fakamatala ki he'ene fa'e.
Nouti moe Ma'ungatala:
* Ko Moengāngongo 'Ulukālala 3 'oku 'asi he ngaahi fakamatala na'e fe'alu'aki he vaha'a 'o Tonga mo Ha'amoa pea na'e 'i ai hono ngaahi Hoa Ha'amoa.
Ko 'etau fakafuofua atu ki ai 'oku pau pe 'oku toe 'i ai mo hano hako kehe 'i Tonga mo Ha'amoa.
Ko Zekesoni Viliami Pupunu
Ko e foha 'o Moengāngongo 'Ulukalala 3
Ko e fānau ʻa Zekesoni Viliami Pupunu ko:
1. Viliami Fakaʻiloatonga
2. Lō'ata Pupunu (fff 1846)
3. Tēvita Koloi Pupunu
4. Sione Fo'i'akau Pupunu
5. Pāsepa
6. Fifita
Ko ʻenau faʻéé ko Mele 'Ungatea Vava'u, ko e 'ofefine 'o Teuki'utavava'u mo Fataimoemanu.
Ko Lō'ata, 'ofefine 'o Zekesoni Viliami Pupunú, ko 'ene fānaú ko:
1. 'Oto'ota Fāhina
Ko 'ene tamaí ko 'Anitelū Vakasiuola
Ko 'Oto'ota Fāhiná ko 'ene tama 'a Nisa Ma'umalanga To'a.
Ko Tēvita Koloi Pupunu, foha 'o Zekesoni Viliami Pupunú, ko 'ene fānaú ko:
1. Sioeli Fa'afili
2. Fonokimoana
3. Sione Hala'api'api
4. Mele 'Ungatea Vava'u
Ko 'enau fa'eé ko Fataimoemanu Lino.
Ko Sione Fo'i'akau Pupunu, foha 'o Zekesoni Viliami Pupunú, ko 'ene fānaú ko:
1. Uelingatoni Mafuataimi
Ko 'ene fa'eé ko Toakase Teuhema
2. 'Ana Monomono Mo'unga
Ko 'ene fa'eé ko Kalo
3. Mā Pupunu
Ko 'ene fa'eé ko Toakase
4. 'Asipeli Veamalohi Fo'i'akau
5. Telua Fo'i'akau
6. Fifita Fo'i'akau na'e toe 'iloa ko Simaima Olotomu Fo'i'akau
7. Suli Fo'i'akau
Ko 'enau fa'eé ko Luvu
8. Sione Mahe
9. Sateki
10. Moala
11. Siua
Ko 'enau fa'eé ko Lisia.
Na'e muimuifolau a Sione Fo'i'akau Pupunu 'ia Ma'afu ki Fisi, he ko e tama 'a hono mehikitangá 'a 'Elenoa Ngataialupe na'e ma'uhoa mo Ma'afu ʻi he taimi ko iá.
Nouti mo e Ma'ungatala:
* Tohi ʻa Afu Kaipoʻuli Hansen, peesi 141.
Ko Pupunú, ko e foha ʻo Moengāngongo ʻUlukālala 3. Ko e fānau ʻa Pupunú ʻe 6 ʻoku fakalau ko Viliami Fakaʻiloatonga, Foʻiʻakau, Koloi, Lōʻata, Pāsepa, Fifita.
* Tohi Fakamanatu 'o e Ngaahi Me'á: Foliō 'o e Ha'a Tu'í, peesi 195. Ko Pupunu (Zekesoni Viliami Pupunu) ko e foha 'o Moengāngongo.
* Tohi Hohoko 'a e Hako 'o Zekesoni Viliami Pupunú. Na'e foaki 'e Moengāngongo 'a hono foha kia Pupunukaetau ke ne 'ave 'o tauhi, ke fakahaofi ai hono foha mei hano fakapoongi.
Ko e taimi ia na’e fekeekee’i mo fetaa’aki ai e ngaahi foha mo e fototehina ‘o Ulukālalá.
* Tohi Hohoko 'a Hepisipa Tāngulu Piu ko e Hako 'o Sione Fo'i'akau Pupunu.
* Tohi Hohoko 'a Semisē To'a ko e Hako 'o 'Oto'ota Fāhina.
* Fakamatala 'a Nova Lolohea ko e Hako 'o Fifita Fo'i'akau na'e toe 'iloa ko Simaima Olotomu.
Ko Halaevalu Moheofo
Ko e 'ofefine 'o Fīnau 'Ulukālala 2
Ko e fānau 'a Halaevalu Moheofó ko:
1. Nanasipau'u
Ko 'ene tamaí ko Sifa Kailahi (Sifa Kaitangata), ko e foha 'o Maungatūnoa mo Tahisiu 'o Niuatoputapu. Ko Maungatūnoa ko e foha 'o Fuimāono.
2. Kālisi Mafikauanga
3. Silifa'aono
Ko 'enau tamaí ko Tuipulotu Toutai'olepō, ko e foha 'o Kumalakula Kioa mo Fusipala Tauki'onetuku, ʻofefine 'o Tuku'aho TK14 mo Sisifā.
4. Sālote Lupepau'u
5. Veale'ovale
Ko 'ena tamaí ko Makamālohi Tamatauhala, ko e foha 'o Vuna Fā'otusia Fakahikuo'uiha Tu'iha'ateiho mo Fatafehiolapaha TTF10.
6. 'Elenoa Ngataealupe
Ko 'ene tamaí ko Lutuipālelei Fakatulolo, ko e foha 'o Fakatulolo mo Mounukiuoleva, 'ofefine 'o Maluotaufa Ma'afu.
Kuini Sālote Lupepau'u
Ko e mokopuna ua 'o Fīnau 'Ulukālala 1.
Ko e 'alo fefine 'o Makamālohi, ko e Tamatauhala pe 'e taha ʻi he hisitōlia 'o e 'Otu Tonga, pea mo Halaevalu Moheofo.
Ko Sālote Lupepau'ú ko e fuofua Ta'ane ia 'o Taufa'ahau Tupou I 'i he Tui Kalisitiane mo e Lao Uēsité pea mo e fuofua Kuini Faka-Konisitūtone 'o e 'Otu Tongá.
|
Ko Fangapulotu
Ko e 'ofefine 'o Fīnau 'Ulukālala 2
Ko e fānau 'a Fangapulotú ko:
1. Naufahu (Luani Naufahu)
2. 'Afakitau
3. Tupouholonga
Ko 'enau tamaí ko Taukinukufili, ko e foha 'o Niutake'ifanga, ko e foha 'o Luanilahi Luani 1 mo Taulangakihetoa.
4. Kisione Vave
Ko 'ene tamaí ko Fotuika.
Tuapasi 'Ulukalala 4
Ko e foha 'o Fīnau 'Ulukālala 2
Ko e fanau 'a Tuapasi 'Ulukalala 4 ko:
1. Kingi Viliami
2. Fanetupouvava'u
3. Mele
Ko 'enau fa'eé ko Tuputupukipulotu, ko e 'ofefine 'o 'Uluvalu Tu'ipelehake mo Latuholeva.
4. Nafetalai Matekitonga 'Ulukālala 5
5. Mele Vava'u
Ko 'ena fa'eé ko Vika Tupouveiongo, ko e 'ofefine 'o Kongaikamafana Ma'atu mo Lātūtama,
ko e 'ofefine 'o Maealiuaki TK8 TH15 mo Langilangiha'aluma.
6. Ane Tupoufalefehi
Ko 'ene fa'eé ko Siulolovao, ko e 'ofefine 'o Sisitoutai, foha 'o Toutaitokotaha Tokemoana 4, pea mo Fataimoemanu,
'ofefine 'o 'Aloko'ulu Fotofili 1.
7. Tongamama'o
8. Tu'inukutavake
Ko 'ena fa'eé ko Mailefeletoa.
9. Havea Fangupō
10. Mahinafekite
Ko 'ena fa'eé ko Lupetea.
11. 'Ioane Tupou
Ko 'ene fa'eé ko Tupou.
12. 'Ita
Ko 'ene fa'eé ko e fefine Fisi.
13. Sami Tupou
14. Feliuaki
15. Napa'alilo
Ko 'enau fa'eé ko Teu (ʻIkai pau pe ko Teukialupe pe Teuki'otusia).
Ko Fanetupouvava'u
Ko e 'ofefine 'o Tuapasi 'Ulukālala 4
Ko 'ene fānaú ko:
1. 'Alipate Tūtoe Tupoulahi
2. Mele Siu'ilikutapu
3. Sione Lamipeti Mafile'o
4. Siōsaia Lausi'iohihifo Fatafehi Mafile'o
Ko 'enau tamaí ko Sūnia Mafile'o, ko e foha 'o Uiliami Ulakai Tupou, foha 'o Tuku'aho TK14 mo Tupoukolotolu, 'ofefine 'o Fatafehi Fuatalevu.
Mele Siu'ilikutapu Sūnia Mafile'o Tuku'ahoKoe mokopuna tolu 'o Fīnau 'Ulukālala 1 |
|
Ko Nafetalai Matekitonga 'Ulukālala 5
Ko e foha 'o Tuapasi 'Ulukālala 4
Nafetalai Matekitonga ʻUlukālala 5
Ko e mokopuna ua 'o Fīnau 'Ulukālala 1
|
|
Ko e fānau ʻa ʻUlukālala Matekitongá ko:
1. Siaosi Fīnau Misinituituiovava'u 'Ulukālala 6
Ko 'ene fa'eé ko Tapukitea, ko e 'ofefine 'o Setaleki Lātū Māsima mo Vasaloloa 'o Ha'amoa.
2. Tevita Heletāulo'oe'otufelenitē
Ko 'ene fa'eé ko Meliame Ngaluafe, ko e 'ofefine 'o Kalisitiane Fifitakovi Tūtoe mo Fainga'anuku.
3. Kongaikamafana
Ko 'ene fa'eé ko Mo'unga'ulufeholoi, ko e 'ofefine 'o Nuku Moimoiangahā mo Kavafutuna.
4. Vili Fonongaloa
Ko 'ene fa'eé ko Luseane Heuifanga Kavataufua, ko e 'ofefine 'o Maliumoe'ao mo Tu'utangahunuhunu.
5. Mele Pusiaki
Ko 'ene fa'eé ko 'Ilaisaane Tupou'āhau, ko e 'ofefine 'o Fatukimotulalo Maealiuaki (Palu) mo Fusi Kaunanga (Seini).
6. Vika Kalasini
Ko 'ene fa'eé ko Lupe.
7. Tupouhuafā
Ko 'ene fa'eé ko Sinālele 'o Ha'amoa.
8. Moliovava'u
Ko 'ene fa'eé ko Nanasi.
Nouti mo e Maʻungatala:
* Tohi ʻa Fohe Maʻafutakinimá, p167.
Ko 'Eliesa Kisikisi
Ko e Foha 'o Fīnau 'Ulukālala 2
Ko e fānau 'a 'Eliesa Kisikisí ko:
1. Paula Fīnau
'Oku 'ikai ma'u ha fakamatala ki he'ene fa'eé.
Paula Fīnau
Ko e Foha 'o 'Eliesa Kisikisi
Ko e fānau 'a Paula Finaú ko:
1. Taniela Lolohea
Ko 'ene fa'eé ko Lepeka.
Ko Fīnau Fisi
Ko e foha 'o Fīnau 'Ulukālala 1
'Oku hiki mavahe 'a e Hako 'o Finau Fisi 'i he tohi hohoko ko e Koloatuku 'a Mekemeke.
Ko e fānau 'a Fīnau Fisí ko:
1. Avalā'aetau Naufahu.
Ko 'ene fa'eé ko Luseane Ikalahi'ifangahihifo, ko e 'ofefine 'o Eke mei Kanokupolu, Tongatapu.
2. Tupouniua
Ko e tama ʻa Palu
3. Lalakai
ʻOku ʻikai maʻu e hingoa ʻo ʻene faʻeé.
Ko e hingoa Naufahú ko e fakanounou ki he Fīnau Fahu, ko e 'uhinga ki he fakafahufahu 'a Fīnau 'Ulukālalá.
Nouti mo e Maʻungatala:
* Tohi Fakamanatu ʻo e Ngaahi Meʻá, Folō ʻo Haʻa Tuʻí, peesi 200. Fānau ʻa Fīnau Fisí, tānaki ki ai ʻa Tupouniua mo Lalakai.
* Tohi ʻa Afukaipoʻuli Hansen, peesi 152. Ko Halaʻapiʻapi naʻe fakapoongi ʻa Fīnau Fisí. Pea hili ia naʻe tō ʻia Mohetonu (fakapoongi ʻe Mohetonu).
Ko Halaʻapiʻapí eni, kāsini ʻo Fīnaufisi mo Mohetonú, ko e foha o Pasiaka, ko e tehina ʻo Fīnau ʻUlukālala 1.
Pea ko Mohetonu mo Fīnaufisí ko e tautehina, ko e ongo foha ʻo Fīnau ʻUlukālala 1.
Ko Avalā'aetau Naufahu
Ko e foha 'o Fīnau Fisi
Ko e fānau 'a Avalā'aetau Naufahú ko:
1. Talime'alahi
Ko 'ene fa'eé ko Nukuopulotu, ko e 'ofefine 'o Lolohea mo Mo'unga. Ko Loloheá ko e foha 'o Mafitōngutu mo Tupoumatu. Ko Mo'ungá ko e 'ofefine 'o Tu'uholoaki mo Tongamafana.
2. Tupouniua
Ko 'ena fa'eé ko Paluleleva, ko e 'ofefine 'o Mulikiha'amea TH16 & TK11 mo Teuteufaiva.
3. Tēvita Ta'ofikaetau Tapueluelu
4. Lesieli Afuha'apai.
5. Sālesi Mataeleha'amea
6. Lavinia Sialehaehae
Ko 'enau fa'eé ko 'Alilia Fūnakitoutai, ko e 'ofefine 'o Namoa mo Paluvailolomoli. Ko Namoá ko e foha 'o Mumui Mapatongia'amanu TK13.
7. Lutui Pālelei
8. Penisimani Katavake Naufahu
Ko 'ena fa'eé ko Fīnau 'Ufimoho'otá, ko e 'ofefine 'o Motu'apuaka Mafimolasike mo Kafo'atu.
9. Sepiuta Naufahu
Ko 'ene fa'eé ko 'Isapeli Tonga, ko e 'ofefine 'o Toamotu Tongapōteki mo Meleane Ngaluafe.
Nouti mo e Ma'ungatala:
* 'Oku 'i ai e ngaahi fakamatala ko e lahí 'a Tapueluelu, ka 'i he ngaahi tohi hohoko motu'a 'oku fakalau hoko haké, 'oku tomu'a fakalau pe 'a Talime'alahi mo Tupouniua.
Ko ia 'oku muimui pe 'a e tohi hohokó ni ki ai, 'i he fakakaukau ko e anga ia ʻo e ma'u ʻa kinautolu naʻa nau fua fai ʻa e tohi hohokó ʻi he taimi na'a nau kei mo'ui aí,
kae tukukehe kitautolu ʻoku tau toki fakafuofua atu mei hotau 'aho ni.
* Tohi 'a Losaline Fatafehí, ki mu'a he 1900, peesi 27 ʻoku hā ai ʻa Talimeʻalahi pea mo Tupouniua; peesi 28 ʻoku hā ai ʻa Tapueluelu
* Tohi 'a Veikuné, ki mu'a he 1900, peesi 16
* Tohi 'a Suli Afú, 1900, konga 2, peesi 26. Fakalau ai ko Talimeʻalahi, Tupouniua, Tapueluelu, Afuhaʻapai, Sialehaehae, Sālesi, Lutui mo Katavaki.
* Tohi ‘a Fohe Ma’afutakinimá, 1903, peesi 171. Fakalau ai ko Talimeʻalahi, Tēvita Tapueluelu, Sālesi Mataele, Lesieli Afuhaʻapai, Lavinia Sialehaehae,
Lutui mo Katavaki, mo Sepiuta (ʻoku ʻikai tuʻu e hingoa ʻo Sepiutá ka ʻoku ʻasi ko e tama ʻa Meleané).
* Tohi 'a Vili Lausi'i, 1930, peesi 70. Fakalau ai ko Talimeʻalahi, Tupouniua, Tapueluelu, Lutui mo Katavaki.
* 'Initaviu 'o 'Anita Tu'ipulotu Funaki, 1976, fakahoko 'e Tevita Uatahausi mo Kalolaine Mapa maʻa e Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sisū Kalaisi
mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, peesi 7
* Saati Laine 'o Willis Lui 'Unga, 1981, Fokotu'utu'u 'e Tevita Uatahausi mo Kalolaine Mapa maʻa e Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sisū Kalaisi mo e
Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni.
* 'I he faka'amu ke poupou ki he ngaahi fekumi fekau'aki mo e hisitolia 'o e familí ni, 'oku nouti heni ʻoku kehe 'a e ma'u 'a e tohi hohokó ni mei he ma'u 'a e tohi hohoko ʻoku
hā ʻi he Wikipedia Vaimalo. 'I he tohi hohoko ko iá 'oku pehē ai ko e foha 'o Fīnaufisi mo Ikalahi ko Naufahu Mapilitoa,
pea toki fanau'i 'e Naufahu Mapilitoa mo Tulukava 'a Avalā'aetau Naufahu. 'Oku kehe ia mei he ma'u 'a e tohi hohokó ni, ʻa ʻoku lau heni ko e foha 'o Fīnaufisi mo Ikalahí
ko Avalā'aetau Naufahu, ka e 'ikai ha foha ko Naufahu Mapilitoa ʻi he vahaʻa ʻo Finaufisi mo Avalāʻaetau Naufahú.
* 'Oku hoko atu ʻa e fakamatala 'i he Wikipedia Vaimalo ki hono fakangoto pōpao ʻe ʻUlukalala Fangupō mo Fīnaufisi ʻi he 1808, ʻa e kau Toʻa Vavaʻu ko Naufahu, Taliaʻuli,
Ngāngā, Pupunukaetau, Fanāfonua pea mo Maheʻuliʻuli. Pea ʻoku pehē ai ko e Naufahu ko ia naʻe fakangoto 'i he popaó ko Naufahu Mapilitoa ia, ʻa ia ʻoku lau ko e foha ʻo Finaufisí.
'Oku kehe ia mei he ma'u 'a e tohi hohoko ni, 'a ia ko e Naufahu ne kau 'i he fakangoto popaó ko Luani Naufahu ia, ko e foha 'o Taukinukufili mo Fangapulotu.
* Neongo e ngaahi kehekehé 'oku fakamālō'ia tatau pé ʻa e ngaahi fekumi kotoa pē, ko e kau lelei kotoa pē ki hono fakamaama mai kiate kitautolu 'etau fanga Kuí.
* 'Oku hokohoko atu ai pe 'a e fekumi ma'ungatala ki he ngaahi fakamatala kotoa 'i he ngaahi tohi hohokó mo e ngaahi tohi hisitōliá ke fakalahi mo fakatonutonu 'aki 'a e me'a
'oku ma'ú.
Ko Talime'alahi
Ko e foha 'o Avala'aetau Naufahu
Ko e fānau 'a Talime'alahí ko:
1. Sione Tu'i'ile'ila
Ko 'ene fa'eé ko Mele Toa'ila, ko e 'ofefine 'o Fangupō'o'otuamu'a mo Sīpola Hala'api'api.
Ko Fangupō'o'otuamu'á koe foha 'o Sione Fatafehikaikulī mo Finauha'akili. Ko Sīpola Hala'api'apí ko e 'ofefine 'o Tupouniua mo Afuvale.
Ko Tupouniua ko iá ko e tehina ʻo Fīnaufisi, ʻa ia ko e tautehina kui ʻa Talimeʻalahi mo Mele Toaʻila.
2. Hala'api'api
Ko ʻene faʻeé ko Tulevailate.
3. Maealiuaki
Ko 'ene fa'eé ko Mailepopua.
Ko Tupouniua
Ko e foha 'o Avalā'aetau Naufahu
Koe 'ofefine 'o Tupouniuá ko:
1. ʻAkosita Veatokelau
Ko 'ene fa'eé ko Taka.
Ko ʻAkosita Veatokelau naʻe mali mo Moahengi Tuʻakiheholo ʻo Muʻa, pea ko ʻena fānaú ko:
1. Matetau
Nouti moe Ma'ungatala:
* Tohi Hohoko 'a Toāfilimoeʻunga Halaʻapiʻapi Mafi, ko e Hako ʻo ʻAkosita Veatokelau.
Ko Tēvita Ta'ofikaetau Tapueluelu
Koe foha 'o Avala'aetau Naufahu
Koe fanau 'a Tēvita Ta'ofikaetau Tapueluelú ko:
1. Tupouniua Tahifisi
Ko 'ene fa'e ko Tupouaonu'u, koe 'ofefine 'o Siosaia Tu'ipulotu [Tahifisi] mo Kalisi Mafikaunanga. Ko Siosaia Tu'ipulotu [Tahifisi] koe foha 'o Viliami Paletu'a mo 'Anaukihesina. Ko Kalisi Mafikaunanga koe 'ofefine 'o Toutai'olepo Tu'ipulotu mo Halaevalumoheofo.
2. Mele Mekemeke
Ko 'ene fa'e ko 'Alilia Manongi, koe 'ofefine 'o Koloamatangi.
3. Litia Loloheatoki
Ko 'ene fa'e ko 'Ilaise, koe 'ofefine 'o Uepi.
4. Manu Lu'isa
Ko 'ene fa'e ko Tupou Teisa, koe 'ofefine 'o Luani Niukapu mo Valu'eua.
5. Semisi Velelevu Tapueluelu
6. Palutea Tapueluelu
7. 'Alilia Funakitoutai Tapueluelu
8. Hala'api'api Tapueluelu
9. Latuha'amoa Makafefie Tapueluelu
10. Taniela Melekiseteki Ma'ukakala Tapueluelu
Ko 'enau fa'e ko Siutiti Afuha'apai, koe 'ofefine 'o Luani Niukapu mo 'Atutohoua.
11. Tupou Fe'iloaki'eua
Ko 'ene fa'e ko 'Anaseini Tupunoa, koe 'ofefine 'o Siaosi mo Fane Fusi Tahifisi.
 |
Tēvita Taʻofikaetau Tapueluelu
Ko e mokopuna ua 'o Fīnau 'Ulukālala 1 |
|
....... |
|
| Mele Mekemeke
Ko e mokopuna tolu 'o Fīnau 'Ulukālala 1 |
|
Litia Loloheatoki
Ko e mokopuna tolu 'o Fīnau 'Ulukālala 1 |
Ko Lesieli Afuha'apai
Ko e 'ofefine 'o Avalā'aetau Naufahu
Ko e fānau 'a Lesieli Afuha'apaí ko:
1. Siosāteki Vuna
2. Lisita Ate
3. Hulitā Tu'ifua
Ko 'enau tamaií ko Tuita Siaosi 'Ulukivaiola, ko e foha 'o Tu'ilakepa Makahokovalu mo Fatafehifanga'afa.
Ko Tu'ilakepa Makahokovalú ko e foha 'o Tuita Kahomovailahi mo e Tamahā ko Lātūfu'ipeká.
Ko Fatafehifanga'afá ko e 'ofefine 'o Laufilitonga TT39 mo Siulolovao.
Nouti mo e Ma'ungatala:
Ko Lesieli Afuha'apai ko e 'ofefine lahi ia ‘o Avala’aetau Naufahú pea ko hono hakó ‘a e fānau mo e fanga mokopuna ‘o Lisita Ate Tuitá,
‘a ia ‘oku ‘i ai ‘a Mele Lū’isa Sīmoa Ve’ehala, Sela Lepolo Nuku, Vika Tupou Kaufusi Vaha’i, mo e Fale ‘o Tuitá.
'I he fefihiaki 'a e totó mo e tupulaki 'a e hakó, ko e me'a faka'ofo'ofa hono kei 'iloa 'o e ngaahi laine fahú, 'ulumotu'á mo e liongí.
'I he hako tangata ‘o Avalā’aetau Naufahú, kau ai e Ha'a Tu'i'ile'ilá, Ha'a Tapueluelú, Ha'a Palaví, Ha'a Naufahú, mo e ngaahi hako tangata tupu mei aí,
ko honau tu’ukimu’á eni mo e fahuloá ‘i he hako 'o Lesieli Afuha'apaí.
Ko Salesi Mataeleha'amea
Koe foha 'o Avalā'aetau Naufahu
Koe foha 'o Salesi Mataeleha'amea ko:
1. Salesi Katokimo'unga Tu'ipulotu
Ko 'ene fa'e ko Lavinia, koe ʻofefine ʻo Kolotesi mo ʻAlopa.
Ko Lavinia Sialehaehae
Koe 'ofefine 'o Avala'aetau Naufahu
Koe tama 'a Lavinia Sialehaehae ko:
1. Tevita Suliasi Pālavilala
Ko 'ene tamai ko Fahitaha Soakai, koe foha 'o Siope Soakai mo Litea. Ko Siope Soakai koe foha 'o Fotofili Tu'ihalangingie. Ko Litea koe 'ofefine 'o Motu'apuaka Mafimolasike mo Kafo'atu.
Ko Lutui Pālelei
Koe foha 'o Avalā'aetau Naufahu
Ko Lutui Pālelei na'e mali mo Mele Lupe mei Ha'alaufuli, koe 'ofefine 'o Taniela Likuohihifo mo 'Elisapesi Fakatangatauhelotu, ka 'oku 'ikai ma'u ha'ana fanau.
Ko Penisimani Katavake Naufahu
Koe foha 'o Avala'aetau Naufahu
Koe fanau 'a Penisimani Katavāke Naufahu ko:
1. Finau 'Emeline Naufahu
2. Va'epopua Naufahu
3. Siaosi Melekisēteki Naufahu
4. Mele Tangakina Naufahu
5. Sione Kāsete Naufahu
6. Tu'ungafuka Naufahu
7. Lualala Naufahu
Ko 'enau fa'e ko Tangakinalahi, koe 'ofefine 'o Nuku Sōsaia Finefeuiaki mo 'Akosita Tu'imatamoana. Ko Nuku Sōsaia Finefeuiaki koe foha ia 'o Finauvalevale 'o Kolonga mo Heuifalelilo Tenifafā 'o Pangai, Ha'apai. Ko 'Akosita Tu'imatamoana koeʻofefine ʻo Siosaia Maʻu Haveatama mo Lātūkilangikilia. Ko Siosaia Haveatama koe foha ʻo Kumāikuvalu Kaufusituʻa Maʻafu ʻo Vaini. Pea ko Latūkilangikilia, koe tama ʻa Ikahihifo ʻo Kolomotuʻa, koe ʻofefine ʻo Mumui Mapatongiaʻamanu TK13 mo Niumoefanga, koe ʻofefine ʻo Tuʻihalamaka ʻo Ovaka.
|
....... |
|
| Siaosi Melekisēteki Naufahu mo hono Hoa Lupe Vete Naufahu
|
|
Sione Kāsete Naufahu mo hono Hoa Salote Moʻungaʻulufeholoi Tupou Naufahu
|
Ko Siaosi Melekisēteki Naufahu mo Sione Kāsete Naufahu koe ongo mokopuna tolu 'o Finau 'Ulukālala 1
Ko Tupoutu'a
Ko e 'ofefine 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Ko e fānau 'a Tupoutu'á ko:
1. Fatafehi Fā'onelua
2. Kau'ulufonuafekai
Ko 'ena tamaí ko Fatafehi Fiekaikulī.
Ko e kitetama 'a Tupoutu'a mo Fatafehi Fiekaikulī.
Ko Fatafehi Fiekaikulií ko e tama ʻa Mateitalo kia Talaumokafoa.
Ko Mateitaló ko e 'ofefine 'o Tuituiohu mo Tūfui Lātūfu'ipeka.
Ko e tuongaʻane tamai taha faʻē taha leva ʻo Mateitalo ʻa Fīnau ʻUlukālala haʻana Tupoutuʻá.
3. Paluvale Tu'ilakepa
Ko 'ene tamaí ko Tupouha'apai, ko e foha 'o Tongamana mo Siumafua'uta TTF 7.
4. Fangupō
5. 'Otuamu'a
6. Mafikovi
'Oku 'ikai ma'u ha fakamatala ki he'enau fa'eé.
Nouti mo e Maʻungatala:
* Tohi 'a Losaline Fatafehí, ki mu'a he 1900
* Tohi 'a Veikuné, ki mu'a he 1900
* Tohi 'a Suli Afú, 1900, konga 2
* Tohi ‘a Fohe Ma’afutakinimá, 1903
* Tohi 'a Vili Lausi'í, 1930
* Tohi Hohoko 'a Sione 'Ahio ko e mokopuna 'o Misieli 'Atu, ko e mokopuna 'o Tupoutu'a mo Fatafehi Fiekaikulī.
Ko Tupouniua
Ko e foha 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Koe fanau 'a Tupouniua ko:
1. Hūlita Tu'ifua
2. Lasike Tupouniua
3. Faka'iloatonga
4. Tupoutoutai
Ko 'enau fa'eé ko Tupouveiongo, ko e 'ofefine 'o Mumui Mapatongia'amanu TK13 mo Tulehu'afaikikava. 'I he'enau fa'ē ki a Tupouveiongó ne nau fa'ētaha ai mo
Laufilitonga TT39 pea pehe ki a Tu'ipelehake Filiaipulotu.
5. Mahe'uli'uli
6. Mahepikokivaka
'Oku 'ikai ma'u ha fakamatala ki he'ena fa'eé.
7. Paumolevuka
Ko 'ene fa'eé ko Sōvaki.
8. Levaitai
9. Sīpola
Ko 'ena fa'eé ko Afuvale
10. John Lolohea
Ko 'ene fa'eé ko Papa
Ko John Loloheá koe fuofua papitaiso ia 'o e Lotu Kalisitiané 'i he 'Otu Tongá 'i he 'aho 9 'o Sanuali 1829, pea ko hono hingoa papitaiso ia ne foakí ko "John".
'Oku hoko atu e fakamatala ki aí 'i he kupu fekau'aki mo John Loloheá.
Ko Hulitā Tuʻifua
Ko e 'ofefine 'o Tupouniua
Ko e fānau 'a Hūlita Tu'ifuá ko:
1. Fifitavava'u
Ko 'ene tamaí ko Liufau Tu'iha'angana
2. Veisinia Moalapau'u
Ko 'ene tamaí ko Fulivai
Nouti mo e Ma'ungatala:
* Fānau ʻa Hūlita Tuʻifuá, Tohi Hohoko 'a Vili Lausiʻí, 1930, peesi 69.
* Fekumi ki he hingoa ʻo e Fulivai ne tamai ki a Veisinia Moalapauʻú
Ko Lasike Tupouniua
Ko e foha 'o Tupouniua
Ko e fānau 'a Lasike Tupouniuá ko:
1. Vika Veiongo
Ko 'ene fa'eé ko Lātū Fakahau Kelesi, ko e 'ofefine 'o Tu'ihalafatai mo Mafikakau.
2. Paleisāsā (Kalolo) Lasike 3
'Oku 'ikai lolotonga ma'u ha fakamatala ki he'ene fa'eé.
3. Mesuilame Lasike
'Oku 'ikai lolotonga ma'u ha fakamatala ki he'ene fa'eé.
Ko Tupoutoutai
Ko e foha 'o Tupouniua
Koe fanau 'a Tupoutoutai ko:
1. Pauline Lupe
2. Kuliha'apai
3. Veiongo
Ko 'enau fa'e ko Usuovanua
TupoutoutaiKoe mokopuna 'o Finau 'Ulukalala 1 |
| Koe ngaue 'ae tangata 'aati Sueeteni ko Brodtmann, 1836 |
Nouti mo e Ma'ungatala:
* Tohi 'a Suli Afú, ki mu'a he 1900, p26
* Nouti ke hokohoko atu e fekumi ki he ngaahi fakamatala 'oku hangehangē ai ko Tupoutoutaí ko Lasike Tupouniua pē ia.
Ko Pauline Lupe
Ko e 'ofefine 'o Tupoutoutai
Ko e fānau 'a Pauline Lupé ko:
1. Tupoutu'a
Ko 'ene tamaí ko 'Īnoke Matafonuafotu, ko e foha 'o 'Ōsaiasi Tonga Veikunekivai Veikune 1 mo Temaleti Manakovīmomoho.
Na'e tamai taha 'a Tupoutu'a kia 'Īnoke Matafonuafotu fakataha mo Sione Tupou (tama 'a Tāpaita Vea),
Tupoumaluhola (tama 'a Veisinia Moalapau'u), Lū'isa Sosefina (tama 'a Melefolovela),
'Asipeli Kupuovanuavou, Luseane Anga'aefonu, Siaosi Moengāngongo, Siōsaia Kalauta, 'Elenoa mo 'Anapuli (fānau 'a Lavenia Veiongo Laufilitonga),
Tevita Pasinamu (tama 'a Fakateka), pea mo Lalakai (tama 'a Seini).
2. Sione Usaleva
3. Tēvita Tatafu
4. Tēvita Manu
5. Mele Fetutuki
Ko 'enau tamaí ko Mahe'uli'uli Pasikala.
Tupoutu'a MatafonuafotuKoe mokopuna tolu 'o Finau 'Ulukalala 1 |
| Ko e 'ata mei he Mēsiume 'o Pilitāniá |
Ko Tupoutu'a, tama 'a Pauline Lupe, ko 'ene fanau ko:
1. Ratu Nailatikau
2. Ratu Epala Mateilevuka
3. Adi Teimumu Vuikaba
4. Adi Tupou
5. Adi Finau
6. Adi Seini Vakaoca
7. Adi Litia Cakobau
Ko 'enau tamai ko Ratu Timoci Tavananavua, koe foha 'o Ratu Epinisa Seru Vunivalu 'o Lakeba 'i Fisi pea mo Adi Litia Samanunu.
Ko Kuliha'apai
Koe foha 'o Tupoutoutai
Koe fanau 'a Kulīha'apaí ko:
1. Tupoumatāpule
Ko 'ene fa'eé ko Meleane Fatafehi, ko e 'ofefine ʻo Siope Soakai mo Litea.
2. Samisoni Lākai
'Oku 'ikai lolotonga ma'u ha fakamatala ki he'ene fa'eé.
3. Ta'opalalahina
4. Sione Potauiane Mālohifo'ou
5. Niu
6. Mafua
Ko 'enau fa'eé ko Seluvaia Ta'e'iloa, ko e 'ofefine 'o Tongapōteki Toamotu 'o Koloa mo Meleane Ngaluafe.
Ko Faka'iloatonga
Ko e foha 'o Tupouniua
Ko e foha 'o Faka'iloatongá ko:
1. Takapautolo
'Oku 'ikai ma'u ha fakamatala ki he'ene fa'eé.
'Oku pehē ko Takapautolo na'e taka papalangi.
ʻOku mālie kapau ko hono ʻuhingá naʻe ʻalu ia ʻo nofo muli, pe ko fē fonua ne ʻalu ki aí? pē naʻe ʻi ai hano hako?
Nouti mo e Ma'ungatala:
* Ko e fakamatala ki a Takapautoló, Tohi ʻa Vili Lausiʻí, peesi 70.
Ko Mahe'uli'uli
Koe foha 'o Tupouniua
Ko Mahe'uli'uli 'oku 'ikai lolotonga ha toe fakamatala ki ai mo hono hako.
Ko Mahepikokivaka
Koe foha 'o Tupouniua
Koe foha 'o Mahepikokivaka ko:
1. Langoia'ipangai
'Oku 'ikai ma'u ha fakamatala ki he'ene fa'e.
Nouti mo e Ma'ungatala:
* Mahe'uli'uli mo Mahepikokivaka ... Ngaahi felāfoaki mo Falasima Tu'ifua Kautoke, 20 Me 2015. Mālō 'aupito Falasima Tu'ifua Kautoke.
Ko Paumolevuka
Ko e foha 'o Tupouniua
Ko e fanau 'a Paumolevuka ko:
1. Tu'ineau (t)
'Oku 'ikai ma'u ha fakamatala ki he'ene fa'e.
2. Tupou (t)
Ko 'ene fa'e ko Manu.
3. Lotaki'aetau (t)
Ko 'ene fa'e ko Nau
4. Tupou (t)
Ko 'ene fa'e ko Uho'i'ufi
Ko Levaitai
Ko e 'ofefine 'o Tupouniua
Ko e fānau 'a Levaitaí ko:
1. Tākopau Fangupó 2
2. Usuovanua
Ko 'ena tamaí ko Mahe'uli'uli Fangupō 1, ko e foha o Kefu Fatuimoana mo Fīnau Alakihihfo.
('Oku kehe 'a Mahe'uli'uli Fangupō 1 mei a Mahe'uli'uli foha 'o Tupouniuá, 'a ia ko e tuonga'ane tamai taha ia 'o Levaitai).
Ko Tākopau Fangupō 2
Ko e tama 'a Levaitai
Koe fanau 'a Takopau Fangupo 2 ko:
1. Siaosi Makamalohi Hala'ufia
Koe tama 'a Pauline Fakahikuo'uiha, koe 'ofefine 'o Havea Afi'afolaha Tu'iha'ateiho mo Luseane Halaevalu Mata'aho, koe 'ofefine 'o Tupouto'a TK17 mo Tupou'ahome'e. Ko Luseane Halaevalu Mata'aho koe tuofefine tamai taha ia 'o Taufa'ahau Tupou I.
2. Kaufusi Fangupo
3. 'Oli Fangupo
4. 'Amelia Fangupo
5. Siosi Fangupo Cocker
6. 'Ema Lavaka Fangupo
7. Tevita Fakatetau Fangupo
Ko 'enau fa'e ko Mele Mohulamu Pupu'a, koe 'ofefine 'o Pita Pupu'a 'o Vaotu'u mo Ma'ata Hu'ia 'o Fua'amotu.
Siosi Fangupo Cocker
Ko e mokopuna tolu 'o Fīnau 'Ulukālala I.
Fakamālō kia Mele Helu Davies, ko e mokopuna ua 'o Siosi Fangupō 'i hono vahevahe mai 'o e 'ata ni.
|
Ko Siosi Fangupō, 'ofefine 'o Takopau Fangupō 2, ko 'ene fānaú ko:
1. Tēvita Tonga (Tēvita Tea)
Ko 'ene tamaí ko Viliami Va'inga, ko e foha 'o Pōasi Tu'ipulotu mo Ane Tupoufalefehi, ko e 'ofefine 'o Tuapasi 'Ulukālala 4 mo Siulolovao.
2. John William Cocker
Ko 'ene tamaí ko William Walker Cocker (Vili Koka).
Ko William Walker Cocker ko e Hoa ia 'o Siosi Fangupō, ko e foha ua ia 'o e Fuofua Konisela Pilitānia ki Tongá, Joshua mo hono Hoá Elizabeth Cocker.
Ko honau 'api nofo'angá 'a e 'api ko Langafonuá 'i Kolofo'ou. Ko John Cocker ko e tamai ia 'a 'Alipate Tupouniua 'oku tupu mei ai 'a e Ha'a Tupouniuá.
Ko Sīpola
Ko e 'ofefine 'o Tupouniua
Ko Sīpolá ko 'ene fānaú ko:
1. Mele Toa'ila
2. Fatafehi Mu'amo'eiki
Ko 'ena tamaí ko Fangupō Kaikulī, ko e foha 'o Sione Fatafehikaikulī mo Fīnauha'akili, 'ofefine 'o Kamoto.
Ko Mele Toa'ila, tama 'a Sīpola, ko 'ene fānaú ko:
1. Sione Tu'ile'ila
Ko 'ene tamaí ko Talime'alahi, ko e foha 'o Avalā'aetau Naufahu mo Nukuopulotu.
Ko e tupu 'a Mele Toa'ila 'ia Tupouniua ko e tehina 'o Fīnau Fisi 'oku tupu mei ai 'a Talime'alahí.
Ko John Lolohea
Ko e foha 'o Tupouniua
Ko e fakamatala mālie kia John Lolohea, foha si'i taha 'o Tupouniuá.
Ko John Lolohea na'e hoko ko e Fuofua Polopolo pe Papitaiso 'o e Lotu Kalisitiané 'i he 'Otu Tongá 'i he 'aho 9 'o Sanuali 1829, pea ko hono hingoa papitaisó ia ne foakí ko "John".
Ko e fa'e 'a John Lolohea 'a Papa, ko e fefine hoihoifua 'i hono taimi pea 'i he hili hono fakapoongi 'o Tupouniua na'e faingamalie ai 'a Ata ke ne 'ave 'a Papa ko hono Hoa.
Na'e 'ave ai pe ai mo John Lolohea 'o ne tupu hake 'i Hihifo 'o maheni mo e Kau Faifekau Kalisitiané.
Ka na'e 'i ai e mahaki ne nau ui 'i he taimi ko ia koe "bala", pea ne puke ai 'a John Lolohea 'i he konga lahi 'o 'ene mo'uí, 'o a'u ki he'ene pekiá.
'Oku pehē ko e mahaki ko iá na'e puke pea pekia ai mo e ta'okete 'o John Lolohea ko Tupoutoutai.
Na'e 'ofa'i 'e he Kau Faifekau Kalisitiané 'a John Lolohea.
'Oku 'i ai e fakamatala na'e taki mai ma'u pe 'e John Lolohea 'a e fānaú ki he Ako 'a e Kau Faifekaú.
Pea 'i he'ene pekia 'oku pehē ne talaloto ai ‘a Misa Tomasi 'o ne pehē "'oku ne mohe 'ia Sisū."
'Oku 'i ai mo e fakamatala na'e faito'o 'aki 'e Misa Tana 'a Tuboutoutai 'a e meakulé.
Nouti mo e Ma'ungatala:
* "Tonga and the Friendly Islands", Sarah S. Farmer, 1855.
Ko Lolohea Tonga
Koe 'ofefine 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Koe fanau 'a Lolohea Tonga ko:
1. Mele Lolohea
2. Susana Lolohea
Ko ena tamai ko Sosaia Poponatui Faka'iloatonga 1. Ko Sosaia Poponatui Faka'iloatonga 1, koe foha 'o Pasiaka mo Manuveiongo. 'A ia koe kitetama 'a Lolohea mo Sosaia Poponatui Faka'iloatonga 1.
Neongo koe kitetama koe lea pe na'e fa'a ngaue 'aki ki he Tu'i ki he ma'uhoa 'ae tama 'ae tuofefine moe 'ofefine 'oe tuonga'ane, 'oku ngaue 'aki pe 'i he ngaahi tohi hohoko ni ki he ma'uhoa 'ae fanga feesi kasini.
Nouti mo e Ma'ungatala:
* 'Oku hokohoko atu pe hono fekumi, fakafehoanaki mo tānaki mai e ngaahi ma'ungatalá.
Ko Popua
Koe 'ofefine 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Koe fanau 'a Popua ko:
1. Fatafehi
Ko 'ene tamai ko Fuanunu'iava TT38
'Oku 'ikai ha toe ma'u ki he hako 'o Fatafehi.
Ko Lualala
Ko e foha 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Koe fānau 'a Lualalá ko:
1. 'Ema Tupou
2. To'omolatai ('Oku toe 'asi he tohi hohoko 'e ni'ihi ko Malietai)
3. Fifitakongaloto'ita'e
4. 'Asena
Ko 'enau fa'e ko Hulita 'Otu, koe 'ofefine 'o Siofilisi 'Otu Tafolo*
5. Mele
6. Tu'ineau
Ko ena fa'e ko Sioana Mafi, koe 'ofefine 'o Hafoka 'o Hofoa.
Nouti mo e Ma'ungatala:
* 'Initaviu 'o Sione Manavahetau Toli ne fakahoko 'e Tēvita Uatahausi mo Kalolaine Mapa
lolotonga 'e na faifatongia 'i he Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sisū Kalaisi mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, 1973
* Saati Laine 'o Sione Moala Taufu'i ne fokotu'utu'u 'e Tēvita Uatahausi mo Kalolaine Mapa
lolotonga 'e na faifatongia 'i he Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sisū Kalaisi mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, 1979
* Saati Laine 'o Willis Lui Unga ne fokotu'utu'u 'e Tēvita Uatahausi mo Kalolaine Mapa
lolotonga 'e na faifatongia 'i he Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sisū Kalaisi mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, 1981
Ko Lolohea Loholoho
Ko e foha 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Ko Lolohea Loholohó na'e 'ave ia 'o ohi 'e Tuita 'Upolutele ke hoko ko e tehina 'o Tuita Kahomovailahi.
Ko e fānau 'a Lolohea Loholohó ko:
1. Mele Tūfui
Ko 'ene fa'eé ko Matelita
2. Heamasi Kiteau
Ko 'ene fa'eé ko Luseane Veitatau
3. Lupetea
4. Sisīlia Tangakina
'Oku 'ikai ha ma'u ki he'ena fa'eé.
Ko Fifitaloa
Ko e ʻofefine 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Ko e fānau 'a Fifitaloá ko:
1. Palu Vūlase
Ko 'ene tamaí ko Vakautafefine, ko e foha 'o Mulikiha'amea TH16 TK11 pea mo Lātūlahi.
Ko Palu Vūlase
Ko e Tama 'a Fifitaloa
Ko e fānau 'a Palu Vūlasé ko:
1. Samuela Fusimoatutue Ma'afu
Ko 'ene tamaí ko Lōloa'atonga, ko e foha 'o Taulangovaka mo Kātoa'aemanu Lolopāongo.
Ko Taulangovaká ko e foha ʻo Vahaʻi ʻUtoikamanu.
Ko Kātoaʻaemanu Lolopāongó ko e ʻofefine ʻo Maʻafu Talikihihifo.
Nouti mo e Maʻungatala:
* 'Initaviu 'o Tupoufalekakala 'Ēsau ne fakahoko 'e Tēvita Uatahausi mo Kalolaine Mapa
lolotonga 'e na faifatongia 'i he Potungāue Tohi Hohoko 'a e Siasi 'o Sisū Kalaisi mo e Kau Mā'oni'oni 'i he Ngaahi 'Aho ki Muí ni, 1974
Ko Mohetonuhefa'ē
Ko e foha 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Ko Mohetonuhefa'eé na'e 'iloa ko Mohetonu
Ko e fānau 'a Mohetonú ko:
1. Fungavaka
2. Filimoe'atu
3. Mele Lataifalesiu
4. Vālai'aetau
Ko 'enau fa'eé ko Fangapulotu 'o Makave.
Nouti mo e Maʻungatala:
* Tohi ʻa Afukaipoʻuli Hansen, peesi 151 mo e 152. Ko Halaʻapiʻapi naʻe fakapoongi ʻa Fīnau Fisí. Pea hili ia naʻe tō ʻia Mohetonu (fakapoongi ʻe Mohetonu).
Ko Halaʻapiʻapí eni, feesi kāsini ʻo Fīnaufisi mo Mohetonú, ko e foha o Pasiaka, ko e tehina ʻo Fīnau ʻUlukālala 1.
Pea ko Mohetonu mo Fīnaufisí ko e tautehina, ko e ongo foha ʻo Fīnau ʻUlukālala 1.
Ko Fungavaka
Ko e foha 'o Mohetonu
Ko e fānau 'a Fungavaká ko:
1. Ula
2. Tupoukania
3. Moala Likupāongo
4. Fehoko Fungavaka
5. Viliami Kosipau'u'ovava'u
Ko 'enau fa'eé ko La'āina'ipangai 'o Kolovai, ko e 'ofefine o Tongapuku Tu'i'onetoa.
Ko Filimoe'atu
Ko e foha 'o Mohetonu
Ko e fānau 'a Filimoe'atú ko:
1. 'Isileli Filimoe'atu
2. Uini Filimoe'atu
Ko 'ena fa'eé ko Mā'ata.
Ko Tupou Okoa
Ko e 'ofefine 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Ko e fānau 'a Tupou Okoá ko:
Ko Lōfitu
Ko e 'ofefine 'o Fīnau 'Ulukālala 1
Ko e fānau 'a Lōfitú ko:
|
