|
Ko e Ngaahi Ouau 'o e Mali Faka-Tongá 'i Ono'aho
Ko e mali´ ko e lea ohi ʻa e Tonga´ mei he lea faka-Papālangi ko e "marry".
Ka ko e lea Tonga naʻe ngāue 'aki ki he mali´ na'e fakatatau pē ki he konga 'o e mali´ naʻe fai ki ai 'a e talanoa´.
Kapau ko e talanoa´ ki he ʻaho mali´, naʻe lau ia ko e ʻapisia pe kātoanga pe ma'ukava. Pea kapau ko e mali´ ʻa houʻeiki naʻe lau ia ko e taʻane.
Kapau ko e talanoa´ ki ha mali ʻo ha taha, naʻe lau ia ko hono hoa pe ko hono 'unoho.
Pea kapau ko e mali ʻo ha tangata houʻeiki naʻe lau ʻo pehē ko e sinifu ʻo ..., pe ko e ma'itaki ʻo ... , pe ko e moheofo ʻo .... , pe ko e ʻohoana ʻo ....
ʻOku ʻikai maʻu ha fakamatala pe naʻe ui e mali ʻo e fefine houʻeiki´ ko e hā.
Kapau ko e talanoa´ ki ha nofo mali, naʻe lau ia ko e nofo pe nonofo.
Pea naʻe ngāue ʻaki e tākaifala´ kapau ko ha fefine naʻe mali ki ha tangata ne houʻeiki ange ai.
Ko e ngaahi ouau leva eni ʻo e Mali Faka-Tonga´ ʻi Onoʻaho´. Naʻe fakatatau pē ouau mali naʻe fakahoko ʻe ha kāinga´ ki he tuʻunga ne ʻi ai e kāinga ko ia´.
Ko e mali ʻa Houʻeiki naʻe kakato ange ai ʻa e ngaahi ouau mali ne fakahoko´.
Pea neongo ne ʻikai fakahoko kotoa e ngaahi ouau mali´ ia ʻia Haʻameʻavale, naʻe takitaha pē ʻapi he koloa mo e tokonaki ke tali ʻaki honau kiʻi ʻapisia.
ʻOku hoko atu pē hono tānaki mai e ngaahi fakamatala fekauʻaki mo e Mali Faka-Tongá ke fakamanatu mo fakatolonga heni.
Ko e ngaahi fakamatala ko ení ʻoku makatuʻunga ia ʻi he ngāue mahuʻinga ne fakahoko ʻe Koli Maliana, Frazer Kiutau, Soane Kauhalaniua mo Sēmisi Fūnaki
maʻa e Vaʻa Silapa ʻo e Potungāue Ako ʻo Tongá ʻi he 1989.
Pea ko e ngāue ia ne fokotuʻutuʻu mei he ngaahi fakamatala mahuʻinga ʻa Kiutau Taufa mo Palenapa Vaotangi ʻo Longoteme,
pea pehē kia Keti Taukihaʻamea mo Mele Koloa ʻo Haʻavakatolo ʻi he 1989.
Ko e FAI SŌ
Ki muʻa ke fai ha mali ʻa ha tangata mo ha fefiné, naʻe pau ke tomuʻa fai haʻana maheni.
Naʻe hoko eni ʻi he fakakaungāmeʻa ʻa e tangatá ki he fefiné, ʻa ia naʻe ui ko e fai soó.
Naʻe hoko ʻa e fakakaumuʻa ko ení mei ha ʻalu ʻa e tangatá mo hano kaungā fononga, ʻa ia naʻe faʻa kau ki ai ha fanga tokoua ʻo ʻene tamaí,
pehē ki hano fanga tokoua ʻo ʻona, pehē ki hano ngaahi kaungāmeʻa tangatá, pea nau ō ʻo faikava ʻi he ʻapi ʻo e fefiné.
Naʻe maʻu faingamālie ai ʻa e tangatá mo e fefiné ke na pō pō talanoa. Pea faʻa ʻosi e faikavá pea hoko atu ʻaki ha haʻana ʻāʻā,
ka e ofi pē ha kau fakafeʻao ʻo e fefiné.
Ko e taimi kotoa pē naʻe ʻalu ai ʻa e tangatá ʻo faikava ʻi he ʻapi ʻo e fefiné, kuo pau ai pē ke ʻalu mo ha meʻa, hangē ko ha ʻumu puaka,
pe ko ha tokonaki.
Naʻe fai atu eni ʻo aʻu ki ha taimi kuo na ongoʻi kuo na feʻofoʻofá ni ai ʻo na fakakaukau ke na malí.
Kae neongo haʻana felotoi pea loto e fefiné ki ha lea ange ki ai ʻa e tangatá, naʻe ʻikai fai ki hona lotó.
Naʻe pau pē ke fakahā ki he tamaí pe ko e ʻulumotuʻá pea mo e mehekitangá, pea ko e toki tali meia kinautolú naʻe pau ke fai e talangofua ki aí.
Ko e ʻAʻAHI
Ko e hoko atu ko ení ko e ʻaʻahi ia ʻa e tamai ʻa e tangatá ki he tamai ʻa e fefiné.
Ko e faitohí ko e lea ia kuo ohi ʻo ngāue ʻaki ki mui maí ki he ngaahi ʻaʻahí ko ení.
ʻA ia ko e ʻalu eni ʻa e tamai ʻa e tangatá, pea kau ai mo hano fototehina, pea lava ke kau ai mo e ʻulumotuʻa ʻo e kāinga ʻo e tangatá,
ko ʻenau ō ʻo lea ki he tamai ʻa e fefiné.
Pea ko e fononga ko iá naʻe pau pē ke ʻave ai pē mo ha maʻukava.
Naʻe fakamālō leva ʻa e tamaí ʻa e fefiné ko hono tokaʻi ange ʻa hono ʻofefiné kae ʻoua ke maʻu hano faingamālie ke fakahā ki hono kāingá.
Naʻe foki leva e fonongá ka e tuku ange ha taimi ki he kāinga ʻo e fefiné ke fai haʻanau fakakaukau.
Naʻe fakahā leva ʻe he tamai ʻa e fefiné ʻa e fonongá ki hano taʻokete, pe fototehina, pe ʻulumotuʻa, pehē ki hano tuofefine.
Naʻe ʻikai kau e faʻē ʻa e fefiné ʻi he ngaahi alea ko ení, pe hā ki tuʻa hano loto.
Ka naʻá ne ʻilo pē ki he loto ʻo ʻe ne tamá, pehē ki he loto ʻa hono hoá, pea ne toki fakahū pē ʻe ia ki hono hoá haʻane ngaahi fakaukau.
Hili ha ngaahi ʻaho ʻe toe foki atu leva e fonongá mo e maʻukava mo e fono ko e ʻaʻahi ʻo e tohí.
Ko e ʻaʻahi ko ení ʻe fakahā ai e loto ʻo e kāinga ʻo e fefiné, ko e ʻio pe ko e ʻikai.
Kapau ko e ʻio naʻe pehē leva kuo tali e fonongá, pea ka ko e ʻikai naʻe pehē kuo momoi e fonongá.
Ko e mahino pē kuo tali e fonongá naʻe fai leva ʻa e ʻumu pea foki mai ʻa e kāinga ʻo e tangatá mo e tangatá
ko e omi ia ke fakafeʻiloaki e ongo kāingá makatuʻunga ʻi he alea kuo lavá.
Ko e ʻumu ko ení naʻe ui ia ko e ʻumu tali tohi.
Mei he taimi leva ko ení naʻe nofo maʻu leva e fefiné, ko e fefine kuo poloʻi.
Naʻe kamata leva mei heni ʻa e teu kātoanga ʻa e ongo faʻahí. Pea hoko ai mo hono fakapapauʻi ʻo e ʻaho lahí ʻe he ongo tamaí.
Ko e FAKALĒLEÁ
Ko e fakalēlea ʻo e malí naʻe faʻa fai ia ʻi he efiafi ki muʻa pea fai e mali he ʻaho e tahá.
Naʻe ō e faʻahi e tangatá ki he ʻapi ʻo e fefiné mo ʻenau ʻumu puaka.
Pea ko e ā atu ko iá naʻe tali mai e faʻahi fefiné mo ʻenau koloa, ko e fala, ngatu, fihu mo e kie,
ke tali ʻaki e faʻahi ʻa e tangatá.
Naʻe ʻai mo honau ngaahi vala h eko e pō ʻo e fakafiefia, tauʻolunga mo e tauʻaki hua.
Pea ko e lolotonga ʻo e fakafiefiá naʻe lele pe mo e faikava ʻa e mātuʻá he tafaʻakí.
Tu'uvala
Haʻatuʻukau
Faʻēʻeveʻeva
Faʻēhuki
Ma'u Kava
ʻEpa
Fakataukava
ʻUmu Fonokava
ʻUmu Kaikaemohe
ʻApi
Tangavai
ʻUmu Tuvai
Ko e Ngaahi Ouau 'o e Mali Faka-Tonga 'i Onopooní
ʻA ia ko onoʻaho´ naʻe fakatatau pe ngaahi ouau mali naʻe fakahoko´ ki he tuʻunga ne ʻi ai e kāinga haʻana e ʻapisia´.
Ka ko e ngaahi ʻaho´ ní ʻoku fa'iteliha pē kāinga´ ʻi he ngaahi ouau mali ʻoku nau fili ke fakahoko´.
Ko e aʻu mai ki onopooni´ foki kuo lahi mo hono ohi ʻo e ngaahi ouau mali faka-Pilitānia´ ki heʻetau kātoanga mali´.
Kae tala'ehai ko e hokohoko atu ko eni ʻetau feohi mo e ngaahi fonua kehekehe´ ʻe kau mai mo e ngaahi konga ʻenau ngaahi ouau mali´ ki heʻetau ngaahi kātoangá.
Ko hono nounou´ ʻoku tau monūʻia he ko hotau kuonga´ ni ʻoku fai pē ki he fiefia mo e māfana ʻa e kāinga´ pea ʻoku lea ʻaki foki ʻa e māfana ʻa e Tonga´,
naʻa pehē ʻoku angakoviʻi ha meʻa.
Ko e ngaahi ouau mali kehekehe leva eni ʻoku faʻa ʻasi ʻi he ngaahi mali ʻi onopooni´.
ʻE hokohoko atu pē hono tānaki mai ʻo e ngaahi fakamatala kau ki he ngaahi ouau´ ni´.
Faitohi
Fakama'u
Fakalēlea
Tu’u Vala
Ma’u Tohi
Hulohula Mali
ʻApi
'Uluaki Sapate
|
