Koe Ngaahi Fa'ahinga 'oe Kava´
Ko e fa'ahinga lalahi 'e ua 'o e Kava´ ko e Kava Momoa mo e Kava Mata.

Fakafe'iloaki   Tala 'o e Kava   Fa'ahinga 'o e Kava    'Umu 'o e Kava   Faikava mo e 'Ilokava   Taumafa Kava    Fakanofonofo 'o e Taumafa


 
Ko e KAVA MOMOA
. Ko e kava momoa 'oku ua hono fa'ahinga.
.
Kava  Fotunga
Kava Fahifahi Ko e kava eni 'oku fahifahi hono kakano pea tauaki ai ke momoa.  'Oku toe ui e kava fahifahi ko e kava uhouho.
Kava Teletele Ko e kava teletele 'oku tutu'u hono va'ava'a pea tele hono kili mei hono 'ulu'ulu ki hono tefito pea tauaki ai ke momoa.

Ka 'a'ahi ha matapule ki ha faikava pe 'ilokava te ne 'aikona (ha'i ki hono kongaloto) 'ene ma'ukava ko e kava fahifahi.  Ko 'ene tangutu hifo te ne to'o hake 'ene ma'ukava mei hono kona (kongaloto) 'o tuku ki mu'a 'iate ia.  Te ne ui atu leva ki he tou'a "ha'u ha tangata".  'E tu'u mai leva e taha mei he tu'a 'o e tou'a ke to'o e ma'ukava pea pehe atu e matapule 'a'ahi ki he tokotaha ko ia ke "tauhi e kava ki mu'a kia ... " pea ne tala atu mo e hingoa 'o e taha ke tauhi ki ai e kava, 'a ia ko e hingoa 'oe matapule 'oku fatongia he faikava.  Koe tuku atu leva e ma'ukava ki he matapule fatongia 'oku ne tali mai "fakafeta'i e ma'ukava".


Kapau leva ko ha 'eiki 'oku me'a ki ha 'ilokava, 'oku 'i ai e tokotaha te ne to'oto'o e ma'ukava 'a e 'eiki pea muimui atu e 'eiki mo 'ene matapule.  Ko e ma'ukava 'a e 'eiki ko e kava teletele pe fa'a ui he taimi e ni'ihi ko e fakataafuna.  'Oku me'a leva e 'eiki mo 'ene matapule kae tuku hifo e ma'ukava 'a e 'eiki 'i he'ene matapule pea hoko pe founga tatau mo e ma'ukava 'a e matapule 'oku ha 'i 'olunga, ka ko hono fakafeta'i mai 'e he matapule 'oku fatongia he faikava 'a e ma'ukava 'a e 'eiki 'oku ne ui mai "fakafeta'i e tokakava".  Ko e 'uhinga 'o e tokakava he ko e kava teletele 'oku 'osi hono tele mo hono fakamomoa pea fakatoka leva ki he funga fata 'o e fale 'o talitali ai ki ha 'ilo kava.

Ko e KAVA MATA

Ko e kava mata 'oku fitu hono fa'ahinga.


Neongo e fitu e fa'ahinga 'o e kava mata, ko e kava pe 'e fa 'oku fiema'u ke kakato ki Pangai kae holo e taumafa kava. Ko e kava fuataha ia, kava ha'amo, kava hula mo e kava toho.  Ko e kava toho fakatefisi mo hono ongo fakafe'ao, 'a e kava no'o mo e kava tofitofi te nau toki 'asi fakataha pe 'i Pangai he 'oku pau ma'u pe ke nau 'asi fakataha.  'A ia ko e taumafa kava 'e kava ma'u pe 'e fa pe kava e fitu.


Ko e kava mata foki 'oku ngaue maheni 'aki ki he ngaahi ouau 'o Pangai ka ko e hoko pe taimi honge 'oku lava pe 'o ngaue 'aki e kava momoa.
 Kava.................... Fōtunga.................... Fakatū'uta.ki.Pangai........................................ Fakafeta'i.'i.Pangai.......... Hā'unga.ki.Pangai.....
Kava Fuataha Ko e ki'i fu'u kava eni kuo matu'otu'a mo paloloa lelei ki he ta'aki. 'Oku hili e Kava Fuataha´ 'i he funga uma 'o e tokotaha 'o fataki fakanimaua ai ki Pangai. Ko ia 'oku ui ai ko e Kava Fuataha´. Fakafeta'i ee to kava. Ko e hā'unga 'o e Kava Fuataha´ ko e 'umu e tolu.
'Umu Kaveitau
'Umu Fakahunga
'Umu Hula
Kava Ha'amo Ko e Kava Ha'amo´ 'oku lahi hake ia he Kava Fuataha. 'Oku fakahanga e aka 'o e Kava Ha'amo ki mu'a pea ha'i vālai ki hono 'akau ha'amo 'o ha'amo 'e ha toko ua ki loto Pangai. Ko ia 'oku ui ai ko e Kava Ha'amo. Fakafeta'i ee to kava ha'amo. Ko e Puaka Ha'amo.
Kava Hula Ko e Kava Hula´ 'oku lahi hake ia he Kava Ha'amo. 'Oku fakahanga e aka 'o e Kava Hula´ ki mu'a pea ha'i valai ki ha ongo 'akau ha'amo 'e ua, 'o ha'amo ai 'e ha toko fa, taki ua e faha'i ki Pangai. Fakafeta'i ee to kava hula. Ko e Puaka Hula.
Kava Toho Ko e ngaahi fu'u kava eni 'oku fu'u lalahi 'aupito ia ki he fua´. 'Oku fakatu'uta e Kava Toho´ ki Pangai he vaka pasonga'i fā, 'a ia ko e vaka ia kuo fa'u mei he va'ava'a'i fā. 'Oku fokotu'u ki 'olunga 'a e fu'u kava´ he funga vaka´ pea ha'i 'aki ki ai 'a e hako'i vālai. 'Oku toho leva 'e he kakai tokolahi 'a e vaka ki loto Pangai mo nau hiva 'a e Tau'a'alo´. Ko ia 'oku ui ai 'a e kava´ ni ko e Kava Toho´.

Ko e Tau'a'alo oku tolu:
1. Hihifo kuo laka, kae mahu ai a Tonga
Fakahikihiki 'o e kainga mei Hihifo he 'enau ngaue malohi he kuo mahu ai a Tonga, pea ko e pule lelei ia 'a e Ha'a Tu'i Kanokupolu).
2. Ko e me'a pe ua, ko au ko e vale pe mo tu'apiko (Ko e vale pe 'a kinautolu he 'oku ikai mei piko honau tu'a ka ko 'enau ngaue malohi).
3. Ko 'ílo'í tu'unga koau, tuá liku o vale fanau.
('Oku nau 'ilo pe honau tu'unga ko e tu'a pea mo e vale pe a fanau).
'Oku 'oatu e fakamālo kia Danny Loloa 'o Lapaha ko 'ene loto ke vahevahe atu heni 'ene fakamatala ki he Tau'a'alo´. 		Fakafeta'i ee to kava toho. Ko e Puaka Toho.
. . . . .
Kava Toho Fakatefisi Ko e fu'u kava toho eni kuo fu'u motu'a 'aupito pea kuo mape'e hifo hono ngaahi va'a kata 'o tau ki he kelekele 'o toe tupu mei ai e fanga ki'i kava iiki 'a ia 'oku ui ko hono ungamea. Mahalo na'a ko e fuofua kava toho fakatefisi na'e 'ilo i Tefisi 'o tupu ai pe ai hono ui ko e kava toho fakatefisi. 'Oku fakatu'uta e kava toho fakatefisi ki Pangai he vaka pasonga'i faa 'o hangee pe ko e kava toho. Ko hono kehekehe he 'oku lalanga e pola ia 'o takai 'aki e sino e fu'u kava toho fakatefisi 'o fakatokoto he funga vaka, kae toki hua 'e he kau toho e tau'a'alo 'o nau toho ai ki pangai. Fakafeta'i ee to kava toho fakatefisi. 'Oku 'ikai ha ha'unga 'o e kava toho fakatefisi. Kae kapau 'e fakatu'uta 'i Pangai kuo pau ke fakafe'ao ki ai ha kava no'o mo e kava tofitofi.
Kava No'o Ko e fanga ki'i ungamea eni 'o e kava toho fakatefisi. 'Oku pakipaki kinautolu 'o ha'iha'i taki ua pe taki tolu pea hoko ia ko e kava no'o 'e taha. Ko ia 'oku ui ai ko e kava no'o. 'Oku fakahanga ki mu'a hono tefito kae puke fakanimaua hono kata fe'unga mo hono kongaloto, 'o 'i mu'a e nima 'i he tafa'aki 'oku to'o ai e kava. Fakafeta'i ee to kava no'oo. 'Oku 'ikai hano ha'unga, ka 'e toki 'asi pe 'i Pangai ka 'ave fakataha mo ha kava toho fakatefisi.
Kava Tofitofi Ko e fanga ki'i kava eni na'e too pe ka 'oku ta'aki kei iiki ke kau hono fakafe'ao 'o e kava toho fakatefisi. Ko e taimi 'oku ta'aki ai 'oku 'ilonga e matofitofi e kelekele 'i hono aka. Ko ia 'oku ui ai ko e kava tofitofi. 'Oku to'o tatau pe moe kava no'o, ka 'oku 'ikai ha'iha'i fakataha e kava tofitofi hange ko e kava no'o. 'Oku to'o 'e he tokotaha e kifu'u kava 'e taha. Fakafeta'i ee to kava tofitofi. 'Oku 'ikai hano ha'unga, ka 'e toki 'asi pe 'i Pangai ka 'ave fakataha mo ha kava toho fakatefisi.

Ngaahi Nouti mo e Ngaahi Liliu
[260313] Fakafotunga fo'ou 'o e peesi.

James Cocker 14Nov00