Ko e anga e nofo ‘a e Tongá ‘i ono ‘ahó na’e ‘ikai lea noa ha taha ‘i ha talatalaifale pe kātoanga ‘a e kāingá pe fonuá.
Ko e leá mo e fakamalangá ko e fatongia 'uhinga, pea na’e fai tu’unga, ‘a ia ko e kakai pē na'e ‘i ai hanau tu'unga pe fatongia maheni fekau'aki mo e kāingá pe ha'ofangá,
ko kinautolu pē naʻe ʻatā ke nau leá, pea takitaha pē ha'ofanga mo hono founga.
Na'e tokoni ia ki he maau mo e ma’uma’uluta ‘a e nofo ‘a kāingá mo e fonuá ‘i ono ‘ahó.
Ko e ngaahi ha'ofanga fakaekāingá, na'e ki'i ngaofe ange ai 'a e tau'atāina ki he leá.
Ko e 'ulu e kāingá pe ʻUlumotuá, na'e kau ia he tokotaha maheni ke lea he ha'ofanga 'a e kāingá.
Ka ko e kamata pē 'a e kātoangá na'e fa'a 'ataa pē ia ki ha taha he kāingá ke fakahoko ia mo ha'ane lea pe pōpōaki fekau'aki mo e kaveinga ʻo e 'ahó.
Ko e ngaahi ha'ofanga lalahi angé, fakakoló, pe fakafonuá, na'e 'i ai pē tuʻunga hingoa ‘a hou’eiki ne ʻosi fakanofo ke nau fakahoko ʻa e ngaahi lea 'o e 'ahó.
Pea ka 'i ai ha taha ia 'e fakakaukau ke lea noa 'i ha fakataha'anga pehē 'e 'ikai kau lelei ia ki ai.
'Ikai ngata pē he ʻikai meaʻi ʻe houʻeiki mo e kāingá pe kohai ko aa iá, ka ko e faifai pea fakalavea'i 'e he kāingá ha taha ta'e'iloa mo kaaʻimuʻa pehē.
‘I he ngaahi ahó ni kuo tokolahi pea mafola mo nimamālohi ‘a e Tongá i he kolopē, pea lahi ange ai mo e fakahoko kātoanga mo e ‘apisia lalahi ‘a e kāingá.
‘Ikai ngata aí, kuo tānaki mai ‘e he anga ‘o e nofo fakaesōsaieti ‘o e Ūesité ‘a e ngaahi tu’unga fakaelotu, fakaeako,
mo fakaengāue ki he ngaahi tu’unga kuo tali mo maheni ai ‘a e Tongá ke nau fakahoko fatongia lea.
ʻOku tānaki ʻi he peesí ni ha ngaahi nouti fekauʻaki mo e faifatongia leá, 'a ia ko e lea mo e tali lea, pea toe 'iloa ko e fakamalanga.
ʻOku hokohoko atu pē ʻa e tānaki mo e fokotuʻutuʻu ʻo e peesí ni pea ʻoku ʻatā ʻaupito ke fakahoko mai ha ngaahi vahevahe ke tau ʻinasi kotoa ai.
Ko 'etau fakakaukau atu ki he ngaahi lea 'oku tau fa'a fanongoá, ‘e lava pe ke tau pehē 'oku kau ai 'a e ngaahi konga ko ení:
1. Teuteu
2. Fakatapu
3. Fakafeʻiloaki
4. Kaveinga
5. Tatau
Ka 'oku mahu'inga pē foki ke tau manatu, ko e vahevahe pē eni ʻo e ngaahi konga ʻo e Leá ke poupou ki he taumuʻa ʻo e peesí ní,
ka 'i he'etau vakai ki he anga 'o e nofo, naʻe ʻikai mahuʻinga tatau ki he Tongá ʻa e maau hono teuteu mo hono fakahoko ʻo ha leá,
ʻo tatau mo e mahuʻinga ange ke fakahoko e leá ʻe he kakai totonu, pea ʻi he taimi totonu, ke kakato lelei ai ʻa e ouau ʻo 'enau ngaahi kātōangá.
Ko e pōnasi ia ka ʻi ai ha lea ʻe fakahoko totonu pea toe mālie, ka ʻe tali lelei pē ha lea ia ʻoku ʻikai fuʻu mālie kae fakahoko ʻe ha taha tonu ki he haʻofangá,
ʻi ha lea mālie ʻa ha taha ʻoku ʻikai ʻilo ʻe he kāingá pe kohai ko aa ia mo 'ene kaunga ki he haʻofangá.
1. Ko e Teuteú
ʻOku takitaha pē 'a e tokotaha kotoa mo ʻene founga teuteu pe taʻeteuteu ki ha'ane lea, pea ko e meʻa faʻiteliha pē ia ʻa e taha kotoa.
ʻI he taimi tatau pē, 'e lava pē ke kau lelei ki ha taha 'oku teu ha'ane lea, kapau te ne vakai ki ha ngaahi teuteu hangē ko ení:
* 'Ilo pe kohai e houʻeiki ʻe me'a he ha'ofangá. Kapau 'oku fai ha fakataputapu, ko e kakai ia 'e fai ki ai e fakataputapú.
* 'Ilo pe kohai e hingoa 'o e matāpule fatongia 'oku 'i he ha'ofangá. Kapau ʻoku ʻi ai ha matāpule faifatongia, ko e tokotaha ia 'e fakataumuʻa ki ai ʻe te leá.
Pea ko ia te nau tali mai 'e te leá. He 'ikai te te lea hangatonu atu pe kia hou'eiki, ko e fiematamu'a ia.
* 'Ilo ki he kaveinga 'o e ha'ofangá pe ko hono hisitoliá. Ko e kaveinga ia 'oku makatu'unga ai 'ete leá. Te te lava 'o fakamatala ki he anga 'e te 'ilo pe ma'u ki he kaveingá.
Pe te te fakamatala ki ha ngaahi felāve'i fakahisitolia, fakaekāinga pe fakafeitu'u mo e kaveingá.
* 'Ilo ki he ngaahi mātanga pe kakala fekau'aki mo e ha'ofangá, pe kāingá, pe kaveinga 'o e ha'ofangá. Ko e kolo mo e feitu'u kotoa pē 'i Tonga 'oku 'i ai hono mātanga mo hono ngaahi hingoa fakatenetene.
'Oku mālie ki he fanongo hono fa'a fakalaú pea mahu'inga foki ke fakamanatua. Ko e ngaahi kuonga ki mu'á, pea pehē pē 'i hotau kuonga ni, ko e talēniti eni 'o Ha'a Matāpule,
ko 'enau tu'uta pe 'o laulau kakala mo e mātanga, ka ko e kakala kotoa pē mo e mātanga felāve'i mo e kaveinga 'o e ha'ofangá, pe ko e felāve'i fakahisitolia, pe fakaekāinga, pe fakafeitu'u,
pea hangē ko e laú, na'e 'osi 'ilo pē 'e he kāingá ia 'a e 'uhinga 'o e laulau kakalá he ko honau mātanga, ko e 'ilo pē 'e he a'ú.
* Fekumi ki ha ngaahi Palōveape pe Vōkepi Tonga ke ngāue 'aki.
* Palani mo taimi'i 'e te teuteú ke taimi lelei pē. Ko e ngaahi taimi lahi 'oku 'ikai fakangatangata e taimi leá pea lele lōloa ai pe ngaahi leá.
Kae kapau te tau faka'atu'i e taimí, 'e lava pe leá 'o mālie, pea toe 'uhinga, pea toe taimi lelei ki he fanongó.
Tau pehē, te te lava pe 'o seti ha taimi 'oku te pehē 'e lōloa fe'unga ke fakahoko ai 'e te leá.
Ka 'ikai 'oku fa'a tuku mai pe 'e he kāinga 'oku nau pule'i e ha'ofangá 'a e lōloa 'o e taimi ke te lea aí.
Ko e miniti e 10, pe 15, ko e taimi ia 'oku fa'a lōloa lelei ke fakahoko ai ha'ate lea.
Ko e founga leva 'e taha ke fakamitemita lelei 'aki 'e te leá ki he taimi 'oku te ma'ú,
ke te vakai ki he kaveingá pe 'e lava hano fa'ahinga veteki fakakongokonga ke ma'u ai ha ngaahi poini kehekehe, 'e lava pe ia ke kehekehe, kae kei hu'u kotoa pe ki he kaveingá.
Te te lava leva 'o fakafuofua ko e fo'i poini kotoa pē 'e fe'unga nai ia mo ha miniti 'e 5 ke te fakamatala ki ai.
Ko e miniti e 5 'oku ngali si'isi'i, ka ko e taimi 'oku te tu'u ai 'o leá, 'oku vave pe 'e ne 'osí he 'oku kau ai 'e te tauhi 'e te mānavá, mo e fa'a hē fakataimi 'e te fakakaukaú pe manatú,
mo haʻate toe kata, pe ki'i tatali si'i ko e kata mai 'a e kau fanongó.
Ko e ngaahi me'a kotoa ia 'oku fa'a hoko maheni pe ia he taimi leá.
Kae tukukehe kapau ko ha fa'ahinga kaveinga mamafa 'e fiema'u pē ha taimi lahi ange ia ki ai.
Ka ko hono tu'utu'u ko ia 'o 'e te leá 'e lava leva ke te pehē ko ha lea miniti 'e 15, fakafuofua ko e fo'i poini ia 'e 3 taki miniti e 5, 'o fai pehē atu ai.
Pea ko e fakakongokonga ko ia 'e te leá, 'e 'ikai leva fu'u fiema'u ia ke te fakamanatu e fo'i sētesi kotoa pē te te lea ʻaki mo e anga honau fakahokohoko totonú,
ka te manatu pē ki he'ete ngaahi fo'i poiní, tau pehe 'e 3 pe fiha kuo te tu'utu'u ki ai e kaveingá, pea te lea tau'atāina leva pe kita ki he ngaahi fakakaukau na'a te ma'u fekauʻaki mo e ngaahi foʻi poini ko iá.
2. Ko e Fakatapú
Ko e fakatātā eni ki he ngaahi siakale 'oku fa'a fakatapuá mo honau fakahokohoko 'oku fa'a ngāue 'akí.
Ka 'oku fakahoko pē foki e fakatapú 'o fakatatau ki he fa'ahinga 'oku nau me'a tonu 'i he ha'ofanga ko iá ʻi he taimi ʻo e leá.
|
* Ko e 'Otua Mafimafí
* Ko e Tu'i 'o e 'Otu Tongá
* Ko e Kuini 'o e 'Otu Tongá
* Ko e Fale'aló mo e Fuifuilupe 'o e Fonuá
* Ko e Hou'eiki Nōpelé mo e Hou'eiki 'o e Fonuá
* Ko e Palēmia 'o e Fonuá
* Ko e Hou'eiki Minsitaá, Kau Fakafofonga Falealeá mo e Kau Taki 'o e Pule'angá
* Ko Ha'a Taki Lotu mo Ha'a Faifekau
* Ko Ha'a Tauhi Fonua mo Ha'a Matāpule
* Ko e ʻUlumotu'a mo e Fahu 'o e Kāinga 'oku makatu'unga ai e Katoangá
* Ko e Fāmili mo e Kāinga Tautonu 'oku makatu'unga ai e Katoangá
* Tala mo Kapui 'aki ha'ate hūfanga 'i he "Talamalu 'o e Fonuá"
|
'Oku lava pe ia ke teuteu'i e fakalea 'o e ngaahi fakatapú. 'Oku mālie ki he fanongó. 'E hoko atu e ngaue ke tānaki mai ha ngaahi fakataataa kehekehe ki ai.
Ka ko e konga mahu'inga taha pe 'o e fakatapú, 'oku si'i ange ki hono founga hono fakaleá, ka e lahi ange pe ki ko hono fakahokó, he ko e 'uhinga hono fakahokó, ko ete kole ia ki he 'eiki 'o e ha'ofangá,
ke fakangaloku si'i e tapú, kae faka'ataa mai e ta'e'iloa ko kita ke te tu'u atu 'o fakahoko e lea 'oku 'amanaki ke te fakahokó.
Ko e taha eni e ngaahi tapu 'i he Talamalu 'o e Fonuá fekau'aki mo hou'eikí, na'e 'ikai ke te lea hangatonu atu ki ai.
Pea ko e hou'eiki lalahi 'o e fonuá hangē ko e Tu'í, 'ikai ngata pe he leá ka ko e sio hangatonu atu ki aí, na'e tapu mo ia.
'Oku fakamanatu e ngaahi Tapu 'i he kupu fekau'aki mo e Angamo'ui 'a e Tonga, 'i he peesi ki he ngaahi Tapu.
Ko e hā leva 'a e "Talumalu 'o e Fonuá", 'oku te hūfanga ai ki aí?
Ko e ngaahi tapu ia, mo e founga to'o fatongia kotoa, mo e fa'unga 'ulungāanga, mo e tō'onga mo'ui, mo e fehokotaki fakaekāinga kotoa, kuo malu mai ai, mo maau, mo kei ma'uma'uluta mai ai 'a e mo'ui 'a e Tongá.
Pea 'oku fai ki ai 'a e hūfangá telia ha lea pe laka kuo hala ka e fakamolemole'i pē.
'Oku fa'a faka'osi 'aki leva e fakataputapú ha fakalea pehé ni:
... pea tala ngata hē 'iate au 'o fai ki tu'a mama'o kae 'ataa mo au keu fakahoko atu e fatongiá ni
... kae 'ataa mo e motu'a / finemotu'á ni ke fakahoko atu e fatongia ko eni kuo kouna au ki aí
Kuo kamata pe ke lahi mo e ngaahi siakale he ngaahi 'ahó ni 'oku 'ikai hou'eikisia pea 'ikai toe fu'u mahu'inga ke fakahoko ai ha fakataputapu. 'I he ngaahi ha'ofanga
ko iá 'e lava pē ha lea ia 'o kamata 'aki ha ngaahi fakalea pehé ni:
... Kole keu hūfanga he ngaahi fakatapu ʻoku faʻa fai atú kae ʻatā mo teau keu fakahoko atu ha lea
... Kuo u fiefia 'aupito he ma'u e faingamalie ko eni ke fakahoko atu ha lea ...
... Kuo u ongoʻi māfana pea ʻikai keu kei lava ʻo mapukepuke ʻeku fiefiá pea ko ia kuo u toʻo ai e faingamālié ni ke fakahoko atu ha lea ...
... Mālō e Lelei Kāinga
3. Ko e Fakafeʻiloakí
Ko e lava pē ʻa e Fakatapú, kuo ʻatā leva e haʻofangá ke te fakafe'iloaki atu kita mo e ʻuhinga ʻoku te faifatongia aí pe kau mai ki he kātōangá.
ʻI he ngaahi ʻahó ni ʻoku faʻa fakahoko pē ia ʻaki haʻate fakahā hoto hingoá mo e anga ʻe te fekauʻaki mo e taumuʻa ʻo e kātōangá.
ʻI he ngaahi kuonga ki muʻá, pea kei hoko atu pē ʻi he ngaahi ʻahó ni ʻe Ha'a Matāpule mo kinautolu ʻoku taukei ʻi he leá, naʻe fakahoko ʻaki e fakafeʻiloakí ʻa e laulau
mātanga mo e kakala, pea ʻilo pē mei ai ʻe he kāingá mo e kau fanongó ʻa e tuʻunga fekauʻaki ʻo e taha leá.
4. Ko e Kaveinga 'o e Leá
Ko lava pē ʻe te fakafeʻiloaki kitá pea te hoko atu ai ki he kaveinga mo e ʻuhinga 'oku te lea aí.
'A ia ko e a'u mai ki he taimi ko ení ko e kaveingá kuo 'osi 'i he'ete fakakaukaú pe ia 'a kita, pea te fakahoko atu ia fakatatau pē ki he'ete teuteu naʻe faí.
ʻOku ʻi ai e faʻahinga ne ʻosi hiki pepa ʻenau leá pea nau lau pē mei ai. Pea ʻi ai e faʻahinga ʻoku fai pe ki heʻenau manatú pe fakakaukaú ʻi he taimi pē ko iá.
Ko e hā pe hano founga fai, ko e koloa mahuʻinga tahá pē ko ʻene lava leleí.
Ko e toenga leva e ngaahi poupou fekauʻaki mo hono fakahoko ʻo e kaveinga ʻo ʻete leá kuo ʻosi fai ʻa e lave ki ai ʻi he kupu fekauʻaki mo e teuteu ʻe te leá ʻi ʻolungá.
5. Ko e Tataú
Ko e konga fakaʻosi eni 'o e leá, ko e "tataū", ko e ki'i konga si'i ka ko hono fakahokó 'oku te fakamā'opo'opo lelei ʻaki 'e te leá pea toki kakato ai hoto fatongiá.
Ko e fa'unga lea maheni 'oku ngāue 'akí ko e "leveleva e malanga kau tatau atu."
Ko hono ʻuhinga pē te ke mālōlō ā ai kae tuku hoʻo lea ke aʻu ki he faʻahinga ʻoku ke lea ki ai ke lava haʻanau fakakaukau ki ai pe tali mai.
Pea 'oku te lava pē 'o tānaki ki muʻa ha'ate teuteu hangē ko haʻate maau pe laulau kakala, laulau mātanga, pea te tatau leva.
|
