Ko e kamataʻanga ʻo e moʻuí ko e fāʻelé pea ka ʻilo ange kuo ʻikai fakakelekele ha fefine ʻi ha māhina naʻe kamata leva hono tauhí mo e lau hono māhiná mei ai. ʻA ia ko e ʻuluaki māhiná ia.
Naʻe lau pē hono māhiná ki he hā mo e pulia ʻa e māhiná. Ka hili leva e māhiná pea toe fakakelekele pē ʻa e fefiné naʻe lau ia ko e tuʻatama.
Ko e ngaahi māhina ki muʻa ʻo e feitamá naʻe lau ia ko e tuʻituʻia. Ko e taimi faingataʻa ia ʻo e feitamá. Ko e taimi eni naʻe holi ai e fefine feitamá ki he ngaahi meʻakai kehekehé, pea ko ʻene ʻuakai ko iá naʻe lau ʻoku ne tuʻituʻia
ki he faʻahinga meʻakai ko iá. ʻIkai ngata aí, ko e taimi eni naʻe faʻa ongoʻi vaivaia ai ʻa e feitamá mo hangē ʻoku mahakiʻia hono sinó, pea toe tānaki ki ai mo ʻene ʻiteʻitá mo faʻa loto mamahi vavé. Ka naʻe tōlelei pe ʻa e kavengá ni,
ʻa hono fakatōliaʻi e loto ʻo e feitamá, ki hono hoá. Pea mālié he ko e taimi eni naʻe fakatou tokanga mai ai ʻa e kāinga ʻo e hoá mo e kāinga ʻo e feitamá ki hono fakaai ʻo e holi ʻa e tuʻituʻiá.
Naʻe ʻi ai pē moe ngaahi feitama ia naʻe mālohi pē ʻa e feitamá ia ka ko e hoá ia ne mahakiʻiá. ʻI heʻene pehé naʻe lau ia ʻoku tuʻuaki (pe fua) ʻe he tangatá ʻa e feitama ʻa hono hoá.
Ko e fanga faʻē leva ʻa e feitamá naʻa nau fakahinohino ʻa e ngaahi tapu ʻo e feitamá mo e ngaahi meʻa ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e feitamá ko e ʻuhií ke moʻui lelei mo fakaʻofoʻofa ʻa e tamasiʻí. Naʻa nau ui pe ʻa e pēpē kotoa pē
ko e tamasiʻi, ʻa ia koe "tama siʻi", tatau ai pē ia pe koe pēpē tangata pe fefine.
Ko e konga leva eni ʻo e ngaahi tapu ʻo e feitamá.
Naʻe tapu ki he feitamá ke ne ngaahi fakafūfū ha meʻa ʻa hono hoá naʻa ʻilonga ʻa e meʻa ko iá ʻi he sino ʻo e tamasiʻí.
Naʻe tapu ki he feitamá ke ne kahoa ha holo pe noʻo ha meʻa ʻi hono kiá naʻa takai e uho ʻo e tamasiʻí.
Naʻe tapu ki he feitamá ke kai hihiloku naʻa ngutu fakamanga ʻa e tamasiʻí.
Naʻe tapu ki he feitamá ke ne nofo he matatulutulu ʻo e falé naʻa faingataʻa e fāʻelé.
Naʻe tapu ki he feitamá ke ne fai ha meʻa ʻoku faingataʻa pe hiki ha meʻa mamafa naʻa hoko ha mele ʻo e tamasiʻí.
Ko e taimi feitamá ko e taimi faka’apa’apa ‘aupito ia ʻa e feitamá ki he tamai mo e famili ‘o e tamai ‘o hono hoá ko e ‘uhii na’a mele ‘a e tamasi’í. Na’e toe pehē pē mo e tangatá mo hono kāingá ‘enau feinga ke fakahōhō’ia e
loto ʻo e feitamá mo fakafiemālie ki ai ko e uhií ko e tamasi’í. Ko e taimi eni ne fakalangilangi’i ai ʻe he tangatá mo hono kāingá ‘a e fefiné ko e uhií ko e koloa naʻe ‘amanaki ke foaki ‘e he fefiné ma’a e tangatá mo hono kāingá.
Koe toki ngaungaue leva ʻa e tamasiʻí ʻi manavá pea nau lau kuo lava e tuʻituʻiá pea kuo kakato ʻa e tamasiʻí. Ko e 4 pe 5 mahina ia ʻo e feitamá pea naʻe kiʻi ʻatā leva mei ai e ngaahi tapú kae sio e fanga faʻeé ki hono fakamālohi
e sino e feitamá ke tuʻumālie ki he fāʻelé.
ʻI he aʻu atu ki he 7 mo e 8 mahiná naʻe kamata leva hono tokonaki ʻe he feitamá ʻa e fetaʻakí mo e papanakí mo e engá mo e ngaahi naunau ki he fāʻelé. Pea koe taimi eni naʻe inu ai ʻe he feitamá ʻa e
ngaahi vai ʻa e māʻulí ko e tokoni ai pe ke na fakataha mo e tamasiʻí ki he fāʻelé´. Ka fai ange pē kuo ongo’i e he feitamá kuo mamafa hono keté na’a ne ʻai leva e no’o tali ke nofo ma’u e tamasi’í ki he halangatamá
ke faingofua ki he fā’elé.
Ka a’u ki he 9 mahina na’e nofo leva 'a e feitamá mo ene fa’eé pe taha tonu ‘o e kāinga ‘o e fefiné ‘o tokanga’i e feitamá mo teuteu e fā’ele’angá. Kuo ‘osi ‘alu foki e tala ki he mā’ulí ke ne toutou vakai’i mai e feitamá.
Ko e hoko mai ‘a e langaá na’e ‘alu hono tala ki he kainga ‘o e feitamá mo e tangatá pea nofo’aki mai leva e kāingá ko hono tali ‘o e fā’elé. Ka na’e ‘ikai ha taha ‘e hū noa ki he loki fā’elé ko hono hoá pē mo e kāinga tautonú
hangē ko ʻene fa’eé pe fanga fa’eé mo e fanga tokouá. Kapau ko ha ‘eiki lahi e feitamá na’e ʻikai fa’a ha’u hono hoá ki he fā’elé he na’e tokolahi e kāingá fai fatongiá ‘i he fā’elé. Ko e ngaahi tō’onga kotoa pē ‘o e fa’elé
na’e tala ki he tamai ‘a e tangatá.
Ko e falala ‘a e feitamá naʻe tuku kotoa ki he’ene fa’eé mo e māʻuli mo hono hoá. Na’e huki e feitamá ‘i hono hoá pe ko ‘ene fa’eé. Pea ne piki leva ki he maea na’e tautau mei he ‘ato ‘o e falé ke ne fakama’uma’u ‘e ne mamahí ki ai.
Ko e ofi ʻaupito ke fāʻelé na’e tūʻulutui hake ʻa e fefiné ke fāʻele tūʻulutui ʻi he funga ʻo e taha naʻe huki aí. Kapau ne fu’u vaivaia ʻa e fefiné na’e fā’ele tokoto pē. Ko e ofi ‘aupito ki he fā’elé ne fua ha’u e toto ne ui ko e
faimalu, pea fuoloa si’i pe pea pā ‘a e lanú, ‘a ia koe vai fio toto, pea hoko leva ki ai ‘a e ha’u ‘a e tamasi’í. Ko e tō mai ‘a e tamasi’í na’e hapo ‘e he tokotaha naʻe huki ai ʻa e fefiné. Ko e faka’ilonga ki he
vave ‘a e ha’u ‘a e tamasi’í ‘a ʻene liuaki ʻo huʻu ki ʻulú. Ka hu’u ki va’e ‘a e tamasi’í na’e hanga ‘e he mā’uli ‘o teke’i ki loto ke liuaki mai mei ai. Ko e huʻu ki vaʻé ko e me’a fakatu’utāmaki he na’e fa’a hoko ai
‘a e fulifuá.
Ko e hili e tō mai ‘a e tamasi’í na’e ‘ikai ke tā leva hono uhó kae tuku koaa ke ʻosi mai e mo’uí mei he fonuá ki he tamasi’í pea mo tatali ke tō mai e fonuá ki tu’a. Ka faingata’a e tō mai e fonuá ne tā leva e
uhó ke mavahe ‘a e tamasi’í kae toki feinga’i e fonuá. Ki muʻa pea tā e uhó naʻe hanga ʻe he māʻulí ʻo mulumulu e uhó ʻi he vahaʻa ʻo e fonuá mo e tamasiʻí ʻi he meʻa ne teu ke tuʻusi ai. Ko e ʻuhinga hono mulumulú ko e pehē tokua ko e
tokoni ke ʻosi mai ʻa e moʻuí mei he fonuá ki he tamasiʻí. Naʻe nonoʻo leva ʻa e feituʻu ke tā ai e uhó ʻaki e kaveleʻi pulu pea langolango hake ʻaki ha meʻa ne mahuʻingaʻia ai ʻa e kāinga hangē ko ha kauʻi huo kapau ko e tamasiʻí ko e
tangata, pe ike kapau koe tamasiʻí ko e fefine. Naʻe hifiʻi leva ʻe he māʻulí ʻa e uhó ʻaki ha ngeʻesi fīngota ne ʻosi fakamāsila pe heleʻi kofe he funga meʻa ne lango ʻaki mo ne laulau pē "monumonūmonitonu ke ke lahi hake ʻo
hoko ko ha tangata maʻala pe faʻa", pe kapau ko e tamasiʻí ko e fefine, "monumonūmonitonu ke ke fuʻu lahi hake ʻo hoko ko ha fefine nimameʻa mo nimapoto". Naʻe pehe leva ne tā e uho ʻo e kiʻi tamasiʻí ki he huo pe tā ki he ike.
Naʻe lahi e ngaahi meʻa kehekehe ne tā ki ai e uho ʻo e fānaú koe fakatatau pē ki he ngaahi meʻa ne mahuʻingaʻia ai e kāingá pe ngaahi fatongia naʻa nau fehangahangai mo ia. Naʻe tā e uho e niʻihi ki he pōvai mo e fakaʻamu
... monumonūmonitonu ke ke fuʻu lahi hake ʻo tuʻu ko e toʻa ʻi ha tau. Naʻe ta e uho e niʻihi ki he kauʻi fohe mo e fakaʻamu ... monuomonuūonitonu ke ke fuʻu lahi hake ʻo hoko ko ha toutai lelei pe kaivai ongoongoa. ʻI he taimi
ne hake mai ai e lotu Kalisitiané naʻe tā e uho ʻo e tokolahi ki he Tohi Tapú mo e fakaʻamu ... monumonūmonitonu ke ke hoko ko ha tamaioʻeiki faitotonu pe kaunanga ʻofa ʻi he lotu.
Ko e lava leva hono tā ʻo e uhó naʻe ʻave ʻo tanu ʻi ha mātanga pe feituʻu ʻiloa ʻi he 'apí pe ko e koló. Naʻe polepole ʻaki leva ʻe he fānau ko iá haʻanau fuʻu lalahi ..."ko e mafahi pē ʻae fuʻu .... (mātanga ne tanu ai honau uhó) ...
pea u hopo hake ai".
Naʻe vali ʻaki leva e tamasiʻí ʻa e enga ke māfana ai pea kofu ʻaki e papanaki mo ngaahi hono pae mo hono fakamolū ke fakatokoto ki ai.
Ko e lava pē hono fāʻeleʻi mai ʻo e tamasiʻí naʻe fakauluʻi he tuʻafale fāʻelé. Kapau ko e tamasiʻi tangata pea tā lali he taimi e niʻihi. Ko e ʻuhinga hono fakauluʻí he ko e tamasiʻi tangatá ʻoku ʻoʻona e koló mo e fonuá.
Pea kapau ko ha tamasiʻi fefine ne ʻikai fakauluʻi he naʻe ngata pe ʻene pulé ʻi fale.
ʻI he taimi leva ko iá, naʻe fakahā e fāʻelé mo hono angá kotoa ki he tamai ʻa e tamai ʻa e tamasiʻi ne faʻeleʻí, pea ko ia leva na'e fakahoko mai mei ai ʻa e hingoa ʻo e tamasiʻí.
|
|
Ngaahi Nouti mo e Ngaahi Liliu
[010613] Fakafōtunga foʻou ʻo e peesí.
[220522] Tānaki ʻoe toloí mo e fakamamafa paú.
|
|
