.
KAUHALA 'UTA
Ko hono ui fakakātoa eni 'o e fale mo e kāinga mo e ngaahi ha'a tupu mei he Tu'itongá.
'Oku tala 'e he hingoá 'a e nofo'anga 'o e Tu'itongá ki he tafa'aki ki 'uta 'o Mu'á. Na'a nau nofo ki loto fonua ke malu'i ai kinautolu.
|
.
|
Tu'itongafefine
|
...Tu'itonga...
|
.....Tamahā.....
|
.
Ko e fanga ta'okete 'o e fuofua Tu'itongá 'a 'Aho'eitu, ko Talafale, Tu'iloloko, Maliepō, Tu'ifolaha mo Matakehe.
Na'e fekau kinautolu 'e he'enau tamaí, 'e Tangaloa 'Eitumatupu'a, ke nau hifo ki māmani 'o tauhi mo malu'i a 'Aho'eitu mo hono hakó.
Na'e tupu mei a kinautolu 'a e Ha'a Talafale mo e fuofua Falefaá.
|
Ha'a Talafale
|
Falefaá
|
|
Ko e taʻokete lahi taha eni ʻo ʻAhoʻeitú ko Talafale pea mo hono hakó.
Ko e fatongia 'o Talafalé ke hoko ko e Tu'ifaleua.
Pea ko hono hakó ʻa e Ha'a Talafalé, 'a ia ko e Tu'ipelehaké ia mo hono kāingá.
|
Ko e fanga taʻokete ʻo ʻAhoʻeitu ko Tuʻiloloko, Māliepō, Tuʻifolaha mo Matakehe,
naʻa nau hoko ko e fuofua Falefaá kia ʻAhoʻeitu,
pea pehé ai pē mo honau hakó ki he Tuʻitongá, ʻo aʻu ki he taimi 'o Takalauá.
|
|
Nouti mo e Ma'ungatala:
[260623] 'I he fakamatala ʻa Lehāʻuli ʻAhotaʻeʻiloa ʻo Haʻa Talafale ʻi he "Fakamaʻunga ʻo Haʻa Talafale", 1 Siulai 2015,
naʻa ne lave ki he ngaahi me'a mahu'inga kehekehe, kau ai 'a e Faleʻalo ʻo Tangataloa ʻEitumatupuʻá, na'a ne pehe na'a nau toko valu,
kae'uma'ā 'ene lave ki he 'uhinga 'o e hingoa 'o e ta'ahine ko Halaevalu 'o Ha'a Talafalé.
Naʻe kamata mai e peesí ni na'e hiki e Fale'alo 'o Tangaloa 'Eitumatupu'á ko Talafale, Tu'iloloko, Maliepō, Tu'ifolaha mo Matakehe,
pea ono ʻaki ʻa ʻAhoʻeitu, ko e ngata'anga pe ia 'o e 'iló 'i he taimi ko iá.
Ka kuo fai eni e ngāue ke fekumi ki he hingoa ʻo e toko valú ke tānaki mai ki he peesí ni.
ʻOku mahuʻinga mālie ke fakakakato e hingoa ʻo e toko valú,
makatuʻunga ʻi he hoko atu e fakamatala ʻa Leha'ulí ki he 'uhinga 'o e hingoa 'o e ta'ahine ko Halaevalu 'o Ha'a Talafalé.
Tā ʻoku kāsia e fonuá mo e ngaahi Ha'á kotoa 'e he hingoa 'o e ta'ahiné, pea talu hono fakama'u mai mei mu'a, mei he kamata'angá,
mei Ha'a Talafale.
Ko ia kuo tānaki mai mo e Tala 'o Halaevalu ki he peesí ni he 'oku ne fakafehokotaki e ngaahi Ha'á mo e Fonuá.
* 'I he 'autō mai 'a e kuongá, kuo tanumaki mai e fakanofonofo 'o e fonuá, ʻa e ngaahi tu'unga 'o e fonuá mo e ngaahi fatongia fekau'akí.
Kuo fa'a hangē kuo mahu'inga taupotu ki he nofó 'a e tauhi tu'ungá mo e fakahoko fatongiá, kae faʻa hangē kuo hōloa atu e 'uhinga ne makatuʻunga ai e fetauhiʻakí.
Ka ko ia ia 'oku tokaloto 'i he fakahuafa 'o e ta'ahine ko Halaevalú pea mo hono Talá.
Ko e pukepukefonua fakalotofale 'a Ha'a Talafale ko e lahí, ko e kamata'angá, ko e tauhi vā 'a e fānau mei he fale pe e taha.
Pea ko hono tauhi e ngaahi vā ko iá, ne makatu'unga mo'oni mai ai e nofo ma'uma'uluta 'a e fonuá, mo tolonga mai ai hono fa'ungá.
Tā ko e fa'unga pe ia ʻoku tau tu'u totonu ai 'i he'etau laka mai ko eni mo taukakapa atu ki he kaha'ú.
* ʻOku hokohoko atu e ngāué ke tānaki e ngaahi fakalelei kehekehe makatuʻunga ʻi he ngaahi fakamatala mahuʻinga ʻa Lehāʻulí.
|
Ko e Tala 'o Halaevalú
Ko e kuonga eni na'e fesītu'a'aki ai 'a e Fale 'o e Tu'i Tongá mo Ha'a Talafale.
Ko e kuonga eni 'o e Tu'itonga ko Fakana'ana'á, ko e Tu'itonga na'e ta'onatangata.
Pea ko e talanoa ko iá 'oku fakamanatu ia 'i he Tala 'o Teputepu'imaká,
ko e foha 'o Fonua, ko e foha 'o Vaha'i, pea mo Alakimoana, ko e 'ofefine 'o e Tu'i Ha'a Talafale ko Vāhenga.
Na'e iku e fakakovifonuá ki he hulouifi 'a Fakana'ana'a kia Teputepu'imaka.
Pea hili iá na'e hiki 'a Teputepu'imaka ki Vava'u.
Kae fai ange ia kuo fanau'i e tuofefine 'o Teputepu'imaka pea fakahingoa 'i Ha'atalafale ko Halaevalu.
Pea ko e 'uhinga 'o e huafa 'o e Ta'ahine ko Hala-e-valú,
ko e fakamanatu ki Tonga kotoa, ko e tokotaha kotoa pe he fonuá na'e 'i ai hono hala ki Fale Lahi.
Pea ko e hala e valú, ko e toko valu 'a e fale'alo 'o Tangaloa 'Eitumatupu'á.
Ka 'ikai ke te 'ia Talafale, te te 'ia Molofaha.
Ka 'ikai 'ia Molofaha, 'e 'ia Tu'iloloko.
Ka 'ikai 'ia Tu'iloloko, 'e 'ia Māliepō.
Ka 'ikai 'ia Māliepō, 'e 'ia Tu'ifolaha.
Ka 'ikai 'ia Tu'ifolaha, 'e 'ia Matakehe ...
'O fai hifo 'o a'u kia 'Aho'eitu, ko e kakato ia 'a e toko valú.
Pea ko e tukufakaholo kiate kitautolu 'i he hingoa 'o e ta'ahiné,
'a e 'uhinga 'oku tau ō ai 'o 'ave "hala" ki he ki he ngaahi putú, mo e pekiá mo e me'afaka'eiki 'oku hokó,
ko e 'ave 'o e "hala" 'o hai mo hai, ko e fakamanatu 'o e pīkinga 'oku tau fehokotaki kotoa ki ai.
Pea tala'ehai ko e tō'ongafai kuo laui senituli 'o a'u mai ki he'etau ngaahi Kuí,
pea a'u mai kiate kitautolu, kae ta'omia 'iate kitautolu hono 'uhingá,
tā ko e fakamanatu ia kiate kitautolu, ko e Hala 'e Valu ki he Fale pē 'e Taha.
Talu mei a Tangaloa 'Eitumatupu'a mo hono Falé 'o a'u mai kiate kitautolu, ko 'enau fānau.
|
|
Kau Falefaá
Ko e fuofua fokotu'utu'u eni 'o e Kau Falefaá mei he taimi 'o 'Aho'eitú.
|
Tu'i Loloko
|
Maliepō
|
Tu'ifolaha
|
Matakehe
|
|
Tu'uhokokilangi, Malupō (kehe pē mei a Malupō 'Uiha, ka ko e tauhingoa ki ai ʻa Malupō ʻUiha)
|
Lauaki mo e Kau Nimatapú mo e Ha'a Tufungá
|
'Aholangamakahiva ('Aho), Mailau
|
Matakehe
|
|
|
|
Ko kinautolu na'a nau tā e maka ki he 'otu langí mo e telio'anga 'o e Tu'itongá.
|
Ko kinautolu na'a nau le'ole'ohi e sino 'o e Tu'itongá mo tau ke malu'i ia mo hono falé.
|
.
Falefaá
Ko e fokotu'utu'u fo'ou eni 'o e Falefaá 'oku fakafuofua naʻe fakahoko ia ki mui mai ki he taimi 'o Takalauá. Ko Tu'iloloko pē na'e fakakau
mei he Falefā motu'á. Na'e faifatongia mavahe leva 'a Ha'a Maliepō ia, 'a ia ko Lauaki ia moe Ha'a Tufungá. Ko e taimi ko ení tokua na'e
folau mai ai ki Tonga 'a e Tu'imotulikí mo hono kāinga mei Fisi. Na'a nau taufonua tokua 'i Niutōua. Na'e fai ange pē kuo manako folau 'a e Tu'imotulikí
ki Talau pea ui ia ai ko e Tu'italaú. Pea tānaki ki ai mo e 'a'ahi mei Ha'amoa ʻa ia naʻe ui ko e Tu'i'amanavé, pea mo e 'a'ahi mei Lotuma
'a ia naʻe ui ia ko e Tu'imatahaú.
Tu'i Loloko
(Falefā Mata'u)
|
Tu'italau
(Falefā Hema)
|
Tu'i'amanave
(Falefā Hema)
|
Tu'imatahau
(Falefā Mata'u)
|
|
Tu'uhokokilangi, Malupō (kehe pē 'a Malupō 'Uiha)
|
Fainga'a, Soakai (Hoakai), Inukiha'angana, Mapu
|
Kavapele, Tu'ivai, Lehapoto, 'Uhatafe
|
Veamatahau, 'Apihala, Fakahafua, 'Alusa, 'Ahio (kehe pē 'a 'Ahio Ha'a Ngata)
|
.
|
Ha'a Maliepō / Nimatapu / Ha'a Tufunga
|
|
Ko e hako eni 'o Maliepō, ʻa e ta'okete 'o 'Aho'eitú, pea ko ia 'oku nau 'iloa ai ko e Ha'a Maliepoó.
'Oku kau ki ai 'a Lauaki mo 'ene ongo fa'ētangatá ʻa Tākapu mo Hautā'ulú. Ko kinautolu naʻa nau puleʻi mo fakalele ʻa e faifatongia
'i he ngaahi me'a faka'eiki kotoa pē 'o Tongá. Ko Maliepō ʻi he fanga taʻokete ʻo ʻAhoʻeitu naʻe fanofano ki ai ʻa e ouau totonu ʻo hono teuteu
ʻo e tangatá ke hiki atu mei he maama ne nau hifo ki aí. Naʻe ʻiloa ai pē ʻa Haʻa Maliepō ko e kau Nimatapú, ko e ouau toputapu ne fakahoko ʻaki
honau nimá ki he sino ʻo e pekiá. Pea ko e fatongia naʻe tapu ki ha taha noa ko e fakamalaʻia ki he pekiá mo e kahaʻu ʻo e kāingá.
|
Lauaki ('ulu), Tākapu, Hautā'ulu mo e kau Ma'u (Ma'u'anai, Ma'uhelotu, Ma'umatāpule, Ma'utea, Ma'ukilalofonua).
ʻOku hokohoko atu pē hono fakanofo ʻo e kau Maʻú he ngaahi ʻahó ni ʻo fakatatau ki he tupu ʻa e fonuá.
|
.
Ko e Sinaʻé ko hono ui ia ʻo e fanga ta'okete mo e fototehina 'o e Tu'itongá naʻe ʻeiki ʻenau faʻeé.
Naʻe tokolahi foki e fānau ʻa e Tuʻitongá, ko e tokolahi hono ngaahi hoá. Pea naʻe kau ai hono ngaahi hoa, ko e kakai fefine totoʻi ʻeiki mei he tapa kehekehe ʻo e fonuá.
Naʻe tauhi fakahikihiki mavahe pē kinautolu mo ʻenau fānaú, pea hoko mai ʻo ui ʻenau fānaú ko e kau Sinaʻe. Ko e tupu 'a e fo'i lea sina'é mei he lea ko e sinā'eiki.
Na'e ngāue fuoloa 'aki e sinaá ki he fa'eé, 'a ia ko e sinā'eikí ko e fa'ē'eiki. 'Oku kei ngāue 'aki pe 'e he kau Ha'amoá 'a e sinaá ki he fa'eé.
|
Sina'e ki mu'a
|
Sina'e 'Eiki
|
Sina'e ki mui
|
|
Hako 'o e TT kimu'a
|
Lomu 'Eiki ('ulu 'oe kau Sina'e)
|
Hako 'o e TT ki mui
|
................................
Tamale, Lufe, Manumu'a
|
Lomu 'Eiki (Mu'a), Lomu Tufunga (Tofoa), Lomu Matahau (Matahau),
Lomu Lahi (Māngia, Vava'u).
|
................................
Tāfolo, Kavakimotu, Fifi, Lutu
|
|
ʻOku ʻoatu e fakamālō makehe kia Taniela Tauhopohopo Fale ʻo loto Mu'a ʻi hono vahevahe mai ʻo e fakamatala ki he Sinaʻé pea mo Lomuʻeiki mo e kau Lomú.
|
|
Ha'a Ngana
|
|
Hako 'o TT20 Tatafu'eikimeimu'a
|
|
Malupō moe Tu'iha'anganá
Ko e Ha'a motu'a pea 'oku si'isi'i ha toe ma'u ki ai ka ko e Ha'a 'eiki he ko e Hako 'o e Tu'itonga. Ko e tupu'anga 'o Malupō mo e Tu'iha'angana ko Malupō'ofalefā
mo Ha'angana'otangata 'a ia 'oku tala ko e ongo tehina 'o Tatafu'eikimeimu'a TT20 pea toe tala ko hono ongo foha. ʻI he kuonga ki mui maí 'oku pehē naʻe fakakau kinaua ʻe Tuʻilakepa Makahokovalu
ki he Ha'a Falefisí.
|
|
|
Ha'a 'Uluakimata
|
|
Hako 'o TT32 'Uluakimata II
|
|
Tokemoana ('ulu), Veikune, Pāhulu, Kavaliku, Helu
Kau mo eni he Ha'a motu'a pea si'isi'i ha ma'u ki ai ka ko e Ha'a 'eiki he ko e Hako 'o e Tu'itongá. ʻI he taimi ne liua ai ʻe Tupou I ʻa Laufilitonga TT39, naʻá ne fakangata
ai pē 'a e hingoa Tokemoaná pea 'osi ai pē mo e Ha'a 'Uluakimatá.
|
|
|
Ha'a Falefisi
|
|
Hako tupu'i Fisi 'o e Tu'itonga
|
|
Tu'ilakepa ('ulu), Tu'iha'ateiho, Malupo, Tu'iha'angana
Ko e Tuʻilakepá mo e Tuʻihaʻateihó ko e ongo ʻeiki lalahi he ko e Hako ʻo e Tamahá.
Naʻe tānaki leva ʻe he Tuʻilakepa ko Makahokovalú, ko e ʻalo ʻo e Tamahā ko Lātūfuʻipeká,
ʻa e ongo Haʻa Nganá, ʻa Malupō mo e Tu'iha'anganá, ke na kau ki he Ha'a Falefisí, he naʻa ne kui taha mo Malupō kia Malupō,
pea kui taha mo e Tuʻihaʻanganá kia Tuʻipulotu ʻi Langituʻoteau TT35.
|
|
|
.
KAUHALA LALO
Ko hono ui fakakatoa eni 'o e fale mo e kāinga mo e ngaahi ha'a tupu mei he Tu'i Ha'atakalauá mo e Tu'i Kanokupolú.
'Oku tala 'e he hingoa honau nofo'anga ki he tafa'aki ki tahi 'o Mu'á. Na'a nau nofo ki he tafa'aki ki tahí ko hono malu'i 'o e Tu'itongá.
|
.
Ha'a Takalaua
Ko e Hako 'o e foha 'o Takalaua TT23 ko Mo'ungamotu'á, 'a ia na'e hoko ko e fuofua Tu'i Ha'atakalauá.
'I he ngaahi 'ahó ni ko e 'ulu 'o Ha'a Takalaua ko Tungí, he koe hako ia 'o e Tu'i Ha'atakalaua fakamuimuí ko Mulikiha'amea TH16.
|
Ha'a Siulangapo
|
Ha'a Latu Hifo
|
Ha'a Vaea
|
Ha'a Moeakiola
|
Ha'a Tatafu
|
|
Hako 'o Siulangapō TH4
|
Ko e ongo 'aofi 'oe 'Ulutolu
|
Hako 'o Vaea TH8
|
Hako 'o Moeakiola TH9
|
Hako 'o Tatafu TH10
|
|
Nuku ('ulu), Niukapu, Tau'atevalu, Laume, Vaha'i.
|
Nuku ('ulu), Niukapu
|
Luani ('ulu), Falekāono, Koate, Talia'uli
|
Tākai To'a Pea mo hono tehiná ko Fa'ē
|
Fotofili ('ulu), Fakafanua, Tākai, Makaui
|
|
.
Ha'a Mo'unga / Ha'a Moheofo / Ha'a Ma'afu
Ko e Hako 'o e foha 'o Mo'ungatonga TH6 ko Ngata, 'a ia na'e hoko ko e fuofua Tu'i Kanokupolú.
|
Ha'a Ngata Motu'a
|
Ha'a Ngata Tupu
|
Ha'a Havea Lahi
|
Ha'a Havea Si'i
|
|
Hako 'o Ngata TK1
|
Hako 'o Mataeleha'amea TK4
|
Hako 'o Mataeletu'apiko TK3
|
Hako 'o e fanga foha ki mui 'o Mataeletu'apiko TK3
|
|
'Ahio ('ulu), Ata, Ve'ehala, Kapukava, Afu, 'Ahome'e, Hafoka
|
'Ulukālala ('ulu), Tu'i'oemoana, Kapetaua, Mapakaitolo, Faka'iloatonga
|
Ma'afu ('ulu), Lavaka, Fielakepa, Fohe, Tu'ivakanō, Vaea, Lasike, Mohulamu, Momotu
|
Ika (ʻulu), Maka, Fale'osi, Lāpota
|
.................................................
|
|
.
|
Falefā Hihifo mo Falefā 'Uta
|
|
Ko e kau fakafe'ao mo e kau tauhi 'o e Tu'ikanokupolú mo hono falé 'i he kamata mai 'a e Tu'ikanokupolú 'i Hihifó.
|
Ko e Falefā Hihifó ko Fa'oa, Napa'a, Monū.
Ko e Falefā 'Utá ko Lei mo Tovi
|
|
.
|
Faleha'akili
|
|
Ko e ngaahi foha eni 'o Tau'ili'ili (pe 'Ili pe Kili) ko e tehina 'o 'Amalele (pe 'Ama) mei Safata 'i 'Upolu, Ha'amoa.
Na'a nau folau ki Tonga ko e fakafe'ao 'o e 'ofefine 'o 'Ama ko Tohu'ia Limapō 'i hono 'omai kia Mo'ungatonga TH6. Kuo nau tuku'au mai ai pe mo honau hako
'i Tonga ko e faifatongia ki he tama 'a Tohu'ia, 'a Ngata TK1 mo hono hakó.
|
|
Kamoto ('ulu), Uhi, Kioa, Ngalungalu, Va'enō.
|
|
|
Ha'a Matāpule / Ha'a Molofaha / Ha'a Motu'apuaka
|
|
Ko e tupu'anga 'o e Ha'a Matāpule 'a e Tu'ikanokupolú ko e Faleha'akilí. Ko e lahi 'i he fototehina 'o e Fale Ha'akili ko Kamoto.
Ka koe fanga fa'e kinautolu 'a Mafi Motu'apuaka, pea nau muimui ai pe kia Motu'apuaka ko honau taki. Ko ia 'oku toe 'iloa ai pe 'a Ha'a Matapule ko Ha'a Motu'apuaka
pe ko Ha'a Molofaha. Ko e hingoa Mafí mo e hingoa Molofahá ko e ongo hingoa tukufakaholo pe ia 'o Motu'apuaka mo e Faleha'akilí. 'I he ngaahi 'ahó ní kuo kau fakataha pe
'a Ha'a Matāpule mo Ha'a Toutai 'i hono ui ko Ha'a Matāpule, pe ko e Ha'a Motu'apuaká, tukukehe pe 'a Ha'a Tufunga ko Lauaki ia.
|
|
Motu'apuaka ('ulu), Kamoto, Uhi, Kioa, Ngalungalu, Va'enō, Faoa, Napa'a, Monu, Lei, Tovi, Kofe, Afeaki, Fotu, Afu, Sika, Kaufanga, Haufano, Māsila, 'Ēlili, Malala, kau Mafí
(Mafitoutu'ukihehau, Mafimalanga, Mafitutu'angakava), kau Kātoa (Kātoakihehau, Kātoakipulela'a, Kātoakihelotu), kau Matāpule fakanofo kotoa pē.
|
. |
Ha'a Toutai 'a e Tu'i Tongá
Faletahi
Ha'a Fokololo
|
|
Paku ('ulu), Ula (toutai vaka), Leka (toutai vaka), Fakatulolo pe Lutui pe Fokololo (toutai hī'atu), Fangupō (toutai vaka), Kula (toutai ika), Leleimoepō, Lulu (toutai ika),
Mapu (toutai ika), Tapaa (toutai ika), Tuita (toutai vaka), Vehikite.
|
|
Ko e Faletahí ko e kau toutai vaka mo e toutai ika 'a e Tu'itonga pea ko honau takí ko e Tu'ifaletahí, 'a ia ko Paku ia. Ko Ula pea mo Leka ko e ongo toutai
tu'ukimu'a ia 'i hona kuongá. Ko e fokololó ko e ui ia 'o e fa'ahinga vala na'e tui 'e he kau toutaí pea tupu ai hono ui kinautolu ko e Ha'a Fokololó.
|
|
Ha'a Toutai 'a e Tu'i Kanokupolú
Ha'a Fokololo 'o e Haú
|
|
Tuita ('ulu), 'Akauola, Fulivai (toutai hī'atu) mo e kau Moalá. Ko e kau Moalá ko e fanau ia 'a 'Akauola. Ko e Moalá ko e fakanounou ki he "fanongo pē mo ala, sio pē mo ala" he na'e
'ikai nofo noa ha taha he fānau 'a 'Akauolá ka nau takitaha he fatongia pea tufaki holo nautolu ke nau fatongia he ʻotu Tongá.
|
|
Ko e mu'aki fokololo 'a e Tu'ikanokupolú ko La'auma'alava mo Sanini. Ko kinaua na'a na 'omai 'a Tohu'ia Limapō mo e Faleha'akilí ki Tongá. Ko La'auma'alava
'a e toutai vaká pea hoko ia ʻo ui ko 'Akauola 'i Tonga, pea ko e 'ulu ia 'o e fuofua Fokololo 'a e Tu'ikanokupolú. Pea ko Saniní ko e toutai hī'atu, na'e hoko ia ʻo ui ko Fulivai 'i Tonga,
koe ui ki he'ene taukei ʻi hono fulihi e vai 'o e 'atú, ko e 'ohofolau 'o e Folau Ha'amoá.
Pea 'i he fai mai e nofo, ko e taha 'o e kau Tuitá ko e kaivai mataotao mo taukei makehe, pea neongo kuo ne vaivai pea t oe kui 'i he taimi ko iá, na'e fekau 'e
he Tu'í ke hoko ia ko e 'ulu 'o e Ha'a Fokololo'aehaú. Pea hoko ai pē 'o hōloa 'a e pule 'a e Tu'itongá kae fakataha kotoa ai pē 'a e kau Toutaí ki he Ha'a Fokololo'aehaú.
|
|
|
|
.
.
|
Ha'a Maliepō / Kau Nimatapu / Ha'a Tufunga
|
|
Ko e hako eni 'o Maliepō, ta'okete 'o 'Aho'eitú, pea ko ia 'oku nau 'iloa ai ko Ha'a Maliepoó. Ko Lauaki ia mo
'ene ongo fa'etangatá ko Tākapu mo Hautā'ulu mo honau Hakó. Ko kinautolu naʻa nau puleʻi mo fakalele ʻa e faifatongia 'i he ngaahi me'a faka'eiki
kotoa pē 'o Tongá. Ko Maliepō ʻi he fanga taʻokete ʻo ʻAhoʻeitú naʻe fanofano ki ai ʻa e ouau totonu ʻo hono teuteu ʻo e tangatá ke hiki atu mei
he maama ne nau hifo ki aí. Naʻe ʻiloa ai pē ʻa Haʻa Maliepō ko e kau Nimatapú, ko e ouau toputapu ne fakahoko ʻaki honau nimá ki he sino ʻo e pekiá.
Pea ko e fatongia naʻe tapu ki ha taha noa ko e fakamalaʻia ki he pekiá mo e kahaʻu ʻo e kāingá.
|
|
Lauaki ('ulu), Tākapu, Hautā'ulu mo e kau Ma'ú (Ma'u'anai, Ma'uhelotu, Ma'umatāpule, Ma'utea, Ma'ukilalofonua).
|
|
.
|
.
| HA'A ME'AVALE |
Ko e ui fakakātoa leva eni 'o e toenga ʻo e kakai 'o e fonuá.
Na'e 'ikai ke nau kau ki ha ha'a ka nau muimui pē mo fai fatongia kia hou'eiki.
|
|
|
Ngaahi Liliu
[010512] Tānaki 'o e fakamatala ki he Faletahí mo e Fokololó. Tānaki mo e taki 'o e kau toutai 'a e Tu'itongá ko e Tu'ifaletahí
'a ia ko Paku ia. Kimu'a aí na'e tu'u e taki 'o e kau Toutaí ko Ula. Tānaki mo e ngaahi fakamatala ki he ongo Falefā. Hiki e tatau 'o e Ha'a Maliepō mei
he Ha'a Matāpulé ki he Kau Hala'uta he ko 'enau kamatá mei a Maliepō mo e Fuofua Falefaá.
[010621] 'Apiteiti 'o e fakamatala ki he Ha'a Matāpulé mo e Ha'a Fokololo'oehaú pea tānaki mo e Ha'a Nganá.
[300623] Liliu e lanu e ngaahi noutí mei he kula fakapoopoo'ulí ki he melomeló.
|
|
