Ko e ni'ihi 'o 'etau ngaahi Palōveape´

Ko e taha eni e ngaahi ola 'o e to'u Setifikeiti Haea Līvingi 'o e 1984 ko e 'i ai ha fakalika ki he'etau ngaahi Palōveapé. Ko e fakakaukau atu ki he 1984 ko e fu'u ngāue fakalilifu hono fakamanamanatu 'o e ngaahi Palōveape mo e ngaahi Vōkepi ʻo e Lea Tongá. Ko e 'aho ko 'emau fai hono fakalau mo fematematei e ngaahi Palōveapé mo e ngaahi Vōkepí. Ko e Palōveape foki 'e 600 tupu. Kae fakafeta'i ne lava lelei pē, pea toe lava lelei kotoa mo e sivi ʻa e toʻuakó. Ka ko e 'osi pe ko iá mo e ngalo atu ai pē ʻa e ngaahi Palōveapé, taha nií ne fa'a 'i ai ha feitu'u ia ke ngāue ʻaki ai. Ko ia kuo fokotu'u ai e ngaahi Palōveapé he ngaahi peesí ni ko e poupou ki hano fakamanatu mo fa'a ngāue 'aki 'i he'etau mo'ui faka'ahó.

Fakamālō atu ki he kau faiako laulōtaha ne mou kātaki lahi hono ako'i kimautolú, Piula Fukofuka, Lāpulou Kailahi, Finau Tutone, Siale Kaho, Lōpeti Senituli, Lavinia 'Ahokovi, 'Ofa Hā'unga, mālō 'aupito ho'omou 'ofa mo e kātaki lahi. Mo'oni 'aupito pe 'a e mahu'inga 'o e ngāue teuaki tangata 'oku fai 'e he kau faiako kotoa. Fakamālō ki he Siasi Uēsiliana Tau'atāina 'o Tongá, ʻi hono pulusi ʻo e ngaahi nouti Tonga ne mau ngāue ʻakí, ʻa ia ʻoku makatuʻunga ai mo e ngaahi fakamatala 'i he ngaahi peesí ní. Ko e fa'ahinga ngāue ia 'oku totongi mamafa hano fakahoko he ngaahi 'ahó ni ka ne fakalava fakama'ama'a pe 'e he Siasi ma'a kimautolu, ko e 'ofa he kakai mo e fonuá, mālō 'aupito.

'Oku fakakalakalasi 'a e ngaahi palōveapé 'o fakatatau ki he felave'i 'a honau fakaleá mo e ngaahi kaveinga 'oku fokotu'u atú. 'Oku fa'a 'aonga eni kapau 'oku 'ikai ke te fu'u manatu ki he fakalea tonu 'o e fo'i palōveapé ka e 'i ai pe ha'ate fakaofiofi ki hono kaveingá.

'Akau
'Eua
Faiva
Felāfoaki
Fīngota
Ha'apai
Hingoa
........ Ika ....... . 		Kāinga
Kava
Mahaki
Manu
Manupuna
Mate
Me'akai
........ Muli ... ..... 		Natula
Ngāue
Ngoue
Niuafo'ou
Niuatoputapu
Sino
Tahi
........ Tau ........ 		Tongatapu
Toutai
Tō'onga
Tupu'a
Va'inga
Vaka
Vala
....... Vava'u .......



Ko 'emau kalasí eni. Te nau toki 'ohovale ha'anau vakai mai kuo fokotu'u homau taá heni. Ko au ena 'oku kohi matasio'ata hoku matá. Ko e 'ātunga ia e hoha'a he taimi ko iá.
Hounga'ia ma'u pe kiate kinautolu kotoa. Ko e feohi fiefia ne mau ma'u he taimi fakalata ko ení.





James Cocker 14Nov00