| ...............Palōveape............... |
Tupu'anga |
...............'Uhinga............... |
| 'Aofanga
tuku |
Koe
founga tutu'u motu'a 'oe lou
'ulu ko hono tutu. Na'e nono'o 'aki e lou 'ulu 'ae lousii ke
faka'ilonga'i
'aki e feitu'u 'e ngata ai 'ae tutuu, pea tutu leva ki he fo'i
nono'o.
Koe fo'i nono'o na'e ui koe 'aofanga tuku. |
Koe
faka'ilonga 'o ha aleapau. |
| Fa'ala
fakatau ki he mui'i 'ulu |
'Oku
pehe koe lata'anga 'oe kutu
koe mui'i 'ulu. Ka ma'u ha kutu 'i ha feitu'u kehe 'e toki
lahi taha
pe hono ma'u ki he mui'i 'ulu. |
Ko
ha me'a 'oku 'amanaki ke toki
ma'u lahi ki ha feitu'u 'e taha. |
| Fafa
he ho nima ku |
Koe
nima ku koe fo'i tuhu fo si'i.
Na'e fa'a tu'usi koe feilaulau 'i he lotu faka-kuongamu'a. Ko
puke
ha 'eiki 'e tu'usi 'e nima ku ha taha hono kainga. |
Koe
fakalea ke te teuteu ke te
feilaulau ma ha'a taha kehe. |
| Fakapula
mata |
Ka
'ita ha taha 'e fakapupula hono
mata. |
Koe
fotunga 'o ha taha 'ita. |
| Hange
ha la'e ha'i kapa |
Koe
kapa koe me'a fefeka pea pehe
tokua ka 'i ai ha la'e ia 'e ha'i kapa 'e 'ikai ongo atu ki ai ha me'a
ia. |
Ko
ha taha ta'e ma.
'Oku tatau moe Pulou kema 'i
he peesi Paloveape Fingota.
|
| Hange
ha mata'i fana hala |
Ka
fai hala ha taha 'oku fa'a lava
pe ke tala 'i hono mata pe ko 'ene to'onga. |
Ko
ha taha kuo ne fai ha me'a hala
pea 'ilonga pe 'ene halaia 'i hono mata mo 'ene lea mo 'ene to'onga. |
| Hange
ha uku ha tula |
Koe
taimi ko ee na'e uku 'aki 'e
he kakai 'ae 'umea. Ka 'i ai leva ha taha ia 'oku tula koe
me'i 'umea
si'isi'i pe 'e fiema'u ki he'ene uku. |
Ko
ha ki'i me'a si'isi'i 'oku fiema'u
ke fakahoko 'aki ha ngaue, pe koa ha ngaue 'oku 'ikai fu'u fiema'u ha
me'a
lahi ke fakahoko 'aki. |
| Katakata
'a nifo tea |
Ka
kata ha taha 'e 'asi mai hono
nifo. Koe 'ulungaanga faka-Tonga koe taimi lahi ka talamai ha
me'a
ko 'ete katakata pe, tatau pe ia pe 'oku te loto ki ai pe
'ikai. |
Ko
ha taha 'oku katakata pe ka
'oku loto ki ha me'a pe fakalili'a ai. |
| Lahilahi
'a ngavaivai |
Ka
'i ai ha taha 'oku lahi 'oku
'osi pehe pe 'e he taha kotoa koe tokotaha malohi mo lava me'a
ia.
Ka 'oku 'i ai e taimi ia 'e taha neongo koe tokotaha 'oku sino lahi ka
'oku si'isi'i hono ivi 'ona pe 'ikai fa'a lava 'e ia ha ngaue. |
Ko
ha taha pe me'a 'oku ta'engali
hono fu'u lahi moe me'a si'isi'i 'oku ne lava.
Koe fehangahangai eni 'oe Si'isi'i
'a pakisi.
|
| La'ula'u
lou hulu |
Taimi
lahi ka 'i ai ha taha 'oku
ma 'e tangutu ia 'o la'u mo fusi e faliki 'oe fale. |
Koe tokotaha 'oku 'ikai ma 'ata'ata pe
ka ne toe fai
'e ia ha fa'ahinga to'onga koe feinga ke pulia ai 'ene ma. |
| Longo
moe loto |
Ka
tala ha fa'ahinga me'a pea 'ikai
lea ha taha, 'e lava pe ke pehe kuo lototaha e taha kotoa ki
ai.
Ka 'oku 'i ai e fa'ahinga ia te nau longo pe kinautolu ka 'oku 'ikai ke
nau poupou'i 'e kinautolu 'ae me'a 'oku tala. |
Ko ha taha 'oku longolongo pe ka 'oku
'ikai loto ia ki
he me'a 'oku talanga'i. |
| Malimali
loto |
'Oku
'i ai e vaikaukau 'oe mana'ia
ko Va'enuku 'i 'Eua 'oku ui pe ko Malimaliloto. 'Oku pehe
na'e fa'a
ha'u pe 'a Va'enuku 'o sio ki hono 'ata 'i he loto vai pea ne
malimaliloto
'i he hulu hono talavou. |
Ko
ha fiefia tukuiloto kae fa'a
e'a pe 'i ha'ate ki'i malimali si'isi'i. |
| Mata
me'a fo'ou |
Ka
'i ai ha taha kuo toki mamata
'i ha me'a fo'ou ne te'eki ke mamata ai 'e fakaofoofo mo fiefia 'i
he'ene
a'usia 'ae me'a fo'ou ko ia. |
Ko
ha taha kuo fakaofoofo mo fiefia
'i ha'ana mamata 'i ha me'a 'oku fo'ou ki ai. |
| Mangu
pea la'u |
Ka
mongumangua ha mata'i pala koe
faka'au ia ke mo'ui. Kae kapau 'e toe la'u 'e faifai pe pea
toe toto
pea toe tuai ai 'ene mo'ui. |
Koe lea fakatokanga ke tuku noa'i ha
me'a na'a faifai
pea kovi pe toe kovi lahi ange. |
| Mata
kovi ka na'e filia |
Ka
'i ai ha taha kuo fili'i makehe
mei ha kakai 'e 'amanaki e taha kotoa koe taha ia 'oku hoihoifua
makehe.
Kae kapau 'e vakai ange 'oku mata kovi, 'e 'ikai tokanga ia ki ai he
na'e
kei filia makehe ia mei he taha kotoa. |
Ko
ha taha 'oku ngali mata kovi
ki ha taha kehe, ka 'oku fika 'uluaki mo laulotaha pe ia ki he taha
na'a
ne fili. |
| Pau'u
afi mata |
Koe
pau'u koe pau'u, pea koe afi
mata koe peluki e la'i mata ki mui ke hange mai ha tevolo. |
Ko
ha ki'i leka pau'u 'aupito. |
| Si'isi'i
'a pakisi |
Ko
ha taha si'isi'i kae kau malohi
pea ka ne paa'i kita koe pakihi (pakisi) atu. |
Ko
ha taha pe me'a ngali si'i kae
lava me'a.
Koe fehangahangai eni 'oe Lahilahi
'a ngavaivai.
|
| Taa
taa 'a tu'anima |
'Oku
ofi 'aupito 'ae tu'anima ki
he 'aofinima, kae neongo ia ka 'i ai ha me'a 'i he 'aofi nima 'e 'ikai
pa ki ai 'ae tu'anima ia. |
Ko
ha taha kuo ma'u ha'a ne me'a
pea tufa kae 'ikai 'oange ha 'inasi ma'a hono kainga ofi. |
| Te'e
ki pea toki fakata'ane |
Ko
ha taha kuo teu ke ta'utu (fakata'ane)
kae tomu'a homo ha'ane fo'i te'epilo (te'e ki). |
Ko
ha taha kuo ne feinga ke fakalelei
ha me'a kuo hala ka kuo tomui. |
| Tonu
'a 'ulu ku |
Koe
ku koe fo'i tuhu si'isi'i taha.
Na'e fa'a tu'usi ia 'o feilaulau 'aki 'i he lotu
fakakuongamu'a.
Ka 'i ai ha taha ne 'osi tu'usi hono nima ku neongo ka tonu mo malie
ha'ane
haka 'e kei matamatakovi pe koe 'ikai kakato hono tuhu. |
Ko
ha me'a faka'ofo'ofa kae fakameleki
'e hano ki'i konga si'isi'i. |
| Tuai
e kemo |
Koe
kemo (pete) 'ae lau'i mata
koe taimi nounou taha ia 'i he ma'u taimi 'ae Tonga. Ka 'i ai
ha
me'a kuo vave ange ia he kemo koe me'a vave 'aupito ia. |
Ko
ha me'a 'oku vave 'aupito 'ene
hoko. |
| Tui
momoa |
Koe
vala lelei 'a fafine Tonga
na'e loloa fe'unga ki he pulia 'ae tui. Koe kakai fefine
masiva na'e
'ikai fa'a a'u hifo honau vala ke pulia honau tui pea lau tokua kuo
momoa
pe pakupaku ai honau tui. |
Koe
manuki ki ha taha masiva. |
